Combat avec l'image
Jaar: 1941
Auteur: Jean Giraudoux (1882 - 1944)
Kunstenaar: Tsuguharu Foujita (1886 - 1968)
Uitgeverij: Éditions Émile-Paul frères
De geschiedenis van Combat avec l'image van Jean Giraudouxis verweven met de Tweede Wereldoorlog. Het waren de jaren waarin de auteur/diplomaat/ambtenaar heen en weer werd geslingerd tussen uiteenlopende politieke standpunten. Door zijn studie Duits had hij een diepe band met Duitsland en noemde hij zich zelfs een Frans-Duitse burger. Zodra Vichy een feit werd, nam hij ontslag bij het Ministerie van Informatie. Maar hij bleef aarzelen tussen verzet van binnen of van buiten Frankrijk.
Intussen reisde hij heen en weer tussen Parijs, de provincie en zelfs Portugal: op zoek naar zijn zoon Jean-Pierre (die via Portugal naar London ontkwam en zich bij De Gaulle meldde) en naar zijn minnares Isabelle. In Parijs woonde hij in een hotel, zogenaamd omdat het thuis te koud was, maar feitelijk om zijn vrouw Suzanne te ontlopen. Ergens onderweg schreef hij Combat avec l'image, met op zijn schrijftafel het portret van Isabelle, getekend door Foujita. Volgens het colofon kwam de druk gereed op Allerheiligen 1941 (1 november). Met de hem typerende ironie en spleen stelde Giraudoux hierin vast dat de Franse beschaving ten einde liep. Hij stierf voordat Parijs werd bevrijd en zonder zijn zoon terug te zien.
Leescomité
Met de uitgever, Éditions Émile-Paul frères, onderhield Giraudoux al lang nauwe banden. Naast Grasset was deze zijn belangrijkste uitgever. Robert Émile-Paul had ook de uitgever van zoon Jean-Pierre kunnen worden toen die op zijn tiende een roman schreef. Net zoals hij zijn vader dat altijd had zien doen (herinnerde Martin du Gard zich), leverde hij het manuscript af bij de uitgever, die met een ernstig gezicht vertelde dat het leescomité zich er een oordeel over zou vormen. Dat nam enige tijd in beslag, maar de jonge auteur hoorde niets meer en maakte zich zorgen. 'Wat is een leescomité eigenlijk?' vroeg hij aan Giraudoux. 'Dat is een man met smaak', zei zijn vader. Zijn moeder informeerde naar het lot van zijn manuscript en moest hem natuurlijk zeggen dat het was afgewezen. 'Zie je wel, je moet nooit iets vragen aan iemand die smaak heeft', riep het kind uit. Zijn vader stelde tevreden vast dat de jongen zich van ellende op de grond wierp, zoals een ware romancier betaamt.
De korte mijmering Combat avec l'image speelt zich af in de hotelkamer, waar Giraudoux woonde na het uitbreken van de oorlog en de capitulatie van de Franse regering. Hij beschrijft in de eerste paragrafen dat deze schets van Foujita hem cadeau is gedaan en hoe die zijn eenvoudige werkkamer verandert:'Als ik het licht aan doe, plaats ik iets in de schijnwerper. Als ik de kamer afsluit, zet ik iets in het donker' - en dat iets is de losse schets, die geen lijst duldt, zoals hij ook geen vleugels heeft om er vandoor te gaan. Het portret van de slapende vrouw is er als hij eet en als hij schrijft. Zij vertegenwoordigt het gewone dagelijkse bestaan, dat hij met de intrede van de oorlog achter zich heeft gelaten: zijn huis, de meubels, de geuren. Dit opstel hoort tot het genre van de kunst over kunst. Er bestaan veel gedichten over museale schilderijen en er zijn ook veel boeken over het eigen kunstbezit; het bekendste is waarschijnlijk Mario Praz' wandeling door zijn eigen huis is (La casa della vita).
-
Pagina 1 met tekening door Foujita
-
Pagina 4-5 met tekening door Foujita
-
Pagina 20-21 met tekening door Foujita
Tussen Tokio en Parijs
Tsuguharu Foujitawas van oorsprong een Japanse kunstenaar, die in 1955 genaturaliseerd werd tot Fransman en in 1959 overging tot het katholieke geloof. In 1913 bezocht hij Parijs voor de eerste keer en sindsdien zou hij tussen zijn vele internationale reizen door zijn tijd verdelen tussen Tokio en Parijs. In Japan oogstte hij al vroeg succes. De keizer kocht een van zijn werken en hij kreeg opdracht voor een portret van de keizer van Korea. In Parijs werd hij een van de opvallende verschijningen in Montparnasse. Met zijn kunst sloeg hij een nieuwe richting in. Hij maakte vooral veel muurschilderingen en aquarellen in een stijl die verwant is aan de naïeve schilderkunst, het expressionisme en de Japanse decoratieve schilderkunst. Na de verschrikkingen van de Eerste Wereldoorlog en de opkomst van het kubisme, vond hij het tijd voor een terugkeer naar de traditionele schilderkunst. Karakteristiek is de kalligrafische lijn, waarvoor hij de dunste penselen gebruikte, en zijn melkwitte ondergronden, waarvoor hij speciale ingrediënten gebruikte, zoals fijngemalen oesterschelpen.
Foujita tekende bloemen, katten en vooral jonge dames met geloken ogen, zoals in het portret dat hij voor deze uitgave maakte. In de tekst wordt het een drogenaald ets genoemd, de inkleuring zou aquarel kunnen zijn. De reproductietechniek van Combat avec l'image is de lithografie. Het melkwit in deze illustratie is als laatste gedrukt. Eerst werden de tekeningen in kleur gedrukt als een soort achtergrond voor de tekst; vervolgens is de tekst gedrukt en tenslotte is het melkwit over illustratie en tekst heen gedrukt. Daardoor oogt de tekst hier en daar niet zwart, maar grijs en zelfs blauwig en is de grafische eenheid tussen tekst en illustratie maximaal. Dit is des te opvallender in de 100 exemplaren die niet zijn gedrukt op wit papier, maar op het chamoiskleurige BFK de Rives. Volgens de biograaf van Giraudoux is Foujita's originele portret rond 1990 gestolen.
-
Pagina 24 met tekening door Foujita
-
Combat avec l'image, colofon
Bibliografische beschrijving
Beschrijving: Combat avec l'image / Jean Giraudoux ; dess. de Foujita. - Paris : Éditions Émile-Paul frères, 1941. - [24] p. : ill. ; 26 cm
Drukker: l'Imprimerie Aranéenne
Oplage: 1100 exemplaren
Exemplaar: Nummer 56 van de 100 op BFK de Rives
Bibliografie: Bénézit 5-603 ; In liefde verzameld 40 ; Monod 5442
Aanvraagnummer: KW Koopm A 744
Literatuur
- Jacques Body, Giraudoux et l'Allemagne. Paris, Didier, 1975
- Paul van Capelleveen, Sophie Ham, Jordy Joubij, Voices and visions. The Koopman Collection and the Art of the French Book. The Hague, Koninklijke Bibliotheek, National Library of the Netherlands; Zwolle, Waanders, 2009
- Paul van Capelleveen, Sophie Ham, Jordy Joubij, Voix et visions. La Collection Koopman et l'Art du Livre français. La Haye, Koninklijke Bibliotheek, Bibliothèque nationale des Pays-Bas; Zwolle, Waanders, 2009
- Philippe Dufay, Jean Giraudoux: Biographie. Paris, Julliard, 1993
- Jean Giraudoux, Oeuvres romanesques complètes.Paris, Gallimard, 1990-1993. (Bibliothèque de la Pléiade)
- Bettina Liebowitz Knapp, 'Jouvet and Giraudoux 1928-1934', in: Louis Jouvet, man of the theatre. New York, Columbia University Press, 1957
- Maurice Martin du Gard, Les mémorables, 1918-1945. Paris, Gallimard, 1999
- Paul Morand, Foujita. Paris, Chroniques du jour, 1928
