Album de Monsieur Teste

'Ik heb altijd', schreef Paul Valéry aan André Gide: 'zin gehad om het verhaalte verzinnen van een jongeman die nadenkt' (J'ai toujours eu l'envie […] d'inventer l'histoire d'un bonhomme qui pense') (18 mei 1896). 'Le bonhomme qui pense' staat voor Monsieur Teste. Deze raadselachtige figuur treedt voor het eerst op in La Soirée avec Monsieur Teste. Valéry had dit verhaal willen opdragen aan Edgar Degas, maar die wees dat af.

Roman van een brein

Oorspronkelijk was het Valery's bedoeling La Soirée avec Monsieur Teste te gebruiken als het eerste hoofdstuk van een groter werk, de 'roman van een brein' (roman d'un cerveau). Het tweede hoofdstuk zou mogelijk Agathe gaan heten, met Agathe als het inwendige van Teste's brein. Deze plannen zijn nooit verwezenlijkt. Wel verscheen er in 1926 een uitgebreide uitgave rond Monsieur Teste. Onder de titel Album de Monsieur Teste werden daarin verhalen bijeengebracht die eerder los gepubliceerd waren in tijdschriften. Naast La Soirée avec Monsieur Teste zijn dat Lettre d'un ami, Lettre de Mme Émilie Teste en Extraits du log-book de Monsieur Teste. De oorspronkelijke uitgave van het Album de Monsieur Teste wordt vaak verward met de postume uitgave uit 1946, die vijf nieuwe teksten bevat uit een verzameling aantekeningen en schetsen die Valéry voor een nieuwe uitgave had willen gebruiken. De figuur Teste bleef hem fascineren.

Testis

De naam Teste heeft overigens een dubbele betekenis. Het is een oude vorm van het Franse woord tête (hoofd), maar ook verwant aan het Latijnse woord testis (getuige). Monsieur Teste getuigt als het ware van zichzelf. Zijn blik is volledig naar binnen gericht, beperkt tot het denken. Hij wordt wel door zijn vrouw en vriend beschreven, maar geen van hen heeft vat op zijn karakter. Monsieur Teste lijkt alleen uit zelfbewustzijn te bestaan.

Ze 'zijn wat ze zijn'

Deze uitgave van het Album de Monsieur Teste is verfraaid met tien etsen van Valéry's eigen hand. Valéry was zelf bescheiden over zijn kwaliteit als beeldend kunstenaar. In de speciaal voor deze uitgave geschreven inleiding zei hij dat ze 'zijn wat ze zijn: het werk van een amateur' (elles sont ce qu'elles sont: l'œuvre d'un amateur). Valéry maakte zijn hele leven schetsen en aquarellen in zijn aantekenboeken en etsen voor zijn eigen uitgaven.