De Blauwe Schuit: Nieuwjaarsbrief 1944

Twee keer worden daarvoor clichés gebruikt, maar één keer wordt in elk exemplaar een originele foto geplakt. Dat is het geval bij de Nieuwjaarsbrief 1944. Die had eind 1943 moeten verschijnen, maar dat werd uiteindelijk januari 1944.

Een oud-testamentische kast voor vrienden verklaard

In de zomer van 1943 beschilderde Hendrik Werkman voor Julia en August Henkels twaalf panelen die op een eikenhouten kast werden aangebracht. De kast zelf was eerder door de dorpsschilder onder handen genomen: hij had 'het onbeschrijflijke blauw' ervan zelf 'uit oude materialen' weten te bereiden. Een foto van de kast is in zwart-wit aan de binnenzijde van het omslag van Nieuwjaarsbrief 1944 geplakt. Henkels had zelf voor de 30 afdrukken gezorgd. (Deze kast is in 2017 aangekocht door het Groninger Museum).

Het is een brief van een literaire dominee, die de panelen met scenes uit het Oude Testament toelicht. Hij verwijst niet alleen naar de Bijbel, maar ook naar literaire werken zoals die van Lev Tolsjoi (Oorlog en vrede) en Gustave Flaubert (L'éducation sentimentale). In het voorbijgaan noemt hij de dichter Petrarca. Aan het eind vertelt hij iets over wat er in de kast staat, en daarbij zijn ook een aantal boeken: gedichten van Apollinaire ('teer van kleur'), proza van André Gide ('waarin hij tekeer gaat tegen alle formalistische verstarring'), een op de huwelijksreis naar Rome gekochte uitgave van Sallustius (gedrukt door Aldus Manutius) en een essay van Paul Valéry. Van de moderne literatuur noemt August Henkels dus alleen Franse auteurs.

Maar het was ook een tekst over en voor vrienden. Hendrik Werkman wordt enkele malen genoemd:

'En dan was onze trouwe vriend Hendrik er. Ja, en hoe! Hij nam de Bijbel die ik hem toeschoof en las. Daarna schreef hij ons dat hij er een zwaar hoofd in had. Toen wisten we dat het goed zou worden! En nog een poos later prijkten zijn verbeeldingen uit de Schrift in de paneelen van de kastdeuren.'

Veel succes had de kast niet, schrijft Henkels dan met veel ironie. Deftige dames gingen er zwijgend voor staan en haalden hun neus er voor op, 'want je ziet het er niet af dat het duur is'.

Dat Werkman stad en land moest aflopen om nog met echt goud te kunnen schilderen kon zulke dames niets schelen. Henkels prijst Werkman, ook om een andere reden: 'Niemand kan zoo wonderbaarlijk vuur en vlammen schilderen als onze vriend'. En 'dat mijn vriend Hendrik, die geen schuldige kennis bezit van exegese en christologie en dergelijke vakmanszaken' sommige scenes zo treffend kon schilderen was hem een raadsel.