Een omslag voor Hot Printing-bladen en teksten

De Hot Printing-reeks bestaat uit in oplage gedrukte teksten en met de hand in oplage vervaardigde prenten. Ze waren in principe niet bedoeld als unica, maar voor een uitgave, net zoals eerder het tijdschriftTheNext Call, en net zoals affiches of andere gelegenheidsuitgaven. Maar hier was niet alles gedrukt; een deel bestond uit in serie vervaardigd handwerk. Ook is de samenhang van tekst en beeld niet vastomlijnd en dat is waarschijnlijk omdat Werkman zijn oorspronkelijke plan niet heeft doorgezet. Documentatie daarover is er niet, zodat veel op speculatie blijft gebaseerd.

Hot Printing-plaquette

Werkman lijkt van plan te zijn geweest teksten en prenten bij elkaar te voegen en daarvoor maakte hij een omslag met de titel Hot Printing. Drie van die omslagen zijn gebruikt voor identiek samengestelde plaquettes (weinig omvangrijke boekjes). Het omslag is een dubbelvel, dat gevouwen werd, zodat daarin de tekstbladen en prenten gehecht (geplakt) konden worden. Omslag, tekstbladen en prenten verschillen van formaat (de tekstbladen zijn beduidend smaller) en van papier: het omslag is een tweezijdig gekalanderd wit papier; de tekstbladen zijn van eenzijdig gekalanderd okergekleurd papier en voor de prenten gebruikte Werkman dubbelzijdig gecoat kunstdrukpapier. Al deze papieren zijn op formaat gesneden in het atelier van Werkman (de fabrikant leverde grotere vellen). Vande nu bekende exemplaren is de inhoud weliswaar identiek, maar vertonen de prenten onderling beduidende verschillen.

Lettertype

Voor de titel Hot Printinggebruikte Werkman houten biljetletters. De letter was de Verlengde Vette Antieke van de Lettergieterij "Amsterdam" voorheen Tetterode. De letter werd geleverd tot corps 72, maar er waren ook houten biljetletters en de maat van de gebruikte letter kwam overeen met 9 cicero (corps 108). Werkman nam daarvan de onderkastletters, maar plaatste ze als kapitalen op de lijn (de stok van de p steekt dus er niet onder uit).

Kunstdrukpapier

Over het papier van de prenten was Werkman niet tevreden, wat blijkt uit een brief van 23 maart 1944. Voor een uitgave in dat oorlogsjaar had hij dit 'mooi chamois kunstdruk' willen gebruiken, maar 'het was door het lange liggen totaal onbruikbaar geworden en knapte op de vouw'. Als het vouwen van dit papier zo moeilijk ging, verklaart dat misschien waarom de afzonderlijke bladen van Hot Printingonregelmatig zijn; ze zijn nooit precies rechthoekig en linker- en rechterzijde verschillen meestal in hoogte. Veel exemplaren vertonen nu vlekjes of slijtageplekken. Werkman schreef in 1944: 'Nu ben ik door mijn kunstdruk-afdeeling finaal heen, erg sterk ben ik daarin nooit geweest want ik houd niet van dat gladde goedje. Als het eenige jaren ligt is de couche totaal melig geworden.'

Samenstelling van de plaquettes

De samenstelling van de exemplaren is als volgt:

• [1] Voorplat op dubbelgevouwen tweezijdig gekalanderd wit papier: druksel ‘Hot printing’
• [2] Blanco binnenzijde vooromslag
• [3] Ingeplakt druksel: D-105: 'Kop in profiel naar rechts'
• [4] Blanco verso van druksel (gehecht tegen 5)
• [5] Blanco recto van ingeplakt tekstblad (gehecht tegen 4)
• [6] Ingeplakt tekstblad: 'Hoopvol begin 1936'
• [7] Ingeplakt druksel, recto: D-108 'Terugblik'
• [8] Blanco ingeplakt druksel, verso (gehecht tegen 9)
• [9] Blanco ingeplakt blad: recto: (gehecht tegen 8)
• [10] Blanco ingeplakt blad: verso (gehecht tegen 11)
• [11] Blanco binnenzijde achteromslag (gehecht tegen 10)
• [12] Blanco achteromslag

De drie exemplaren zijn overlangs gevouwen geweest. Werkman deed daar niet moeilijk over en vouwde het geheel (dus ook de prenten), zodat het eventueel door de klein formaat brievenbussen uit die tijd kon worden geschoven.Er zijn ook losse omslagen bekend. Dat kunnen dubbelbladen zijn, maar ook enkelbladen.

Eén van de plaquettes (nr. 3) is gerestaureerd: het omslag is tegengeplakt met ander papier, de overige bladen zijn met een koordje ingenaaid in het omslag. Bij de oorspronkelijke plaquettes (nr. 1 en 2) zijn ze door Werkman alleen gehecht; dat wil zeggen: de inliggende bladen zijn aan elkaar geplakt en gezamenlijk in het omslag gelijmd).

Verschillen tussen de exemplaren

Er zijn enkele opvallende verschillen tussen de omslagen die het mogelijk maken exemplaren van elkaar te onderscheiden. De abstracte kleurvlakken zijn ten opzichte van elkaar verschoven. Ook de titel is anders gepositioneerd. In exemplaar 2 staat de titel bijna op dezelfde 'regelhoogte'. In exemplaar 1 en 3 staat de titel niet op dezelfde hoogte. In exemplaar 1 staat het laatste deel van de titel op het gele kleurvlak, terwijl die in exemplaar 2 en 3 boven het gele kleurvlak staat. In exemplaar 3 is het bruine vlak linksboven anders geplaatst.

In exemplaar 4 staat de titel schuin, maar op één lijn net als in exemplaar 5. In 4 staat links boven in plaats van het bruine kleurvlak een in bruin omlijnde figuur. In exemplaar 5 wijkt de bruine figuur links boven opnieuw af van alle andere exemplaren. Exemplaar 6 toont een duidelijke afwijking in eerste 'i' van het woord 'Printing': daar is bovenaan een vierkantje niet in zwart beïnkt (of door stof niet goed afgedrukt) waardoor de later aangebrachte kleur goed zichtbaar is.

Herkomst van de exemplaren

[1] Collectie Willem Sandberg (1897-1984) [aankoop bij H.N. Werkman, eind april 1941]; Stedelijk Museum Amsterdam [schenking van Willem Sandberg, 1959]

[2] Collectie Ate Zuithoff (1912-2009) [aankoop bij H.N. Werkman, begin 1941 (vóór 26 april 1941)]; Collectie Familie Zuithoff [tot 2013];Antiquariaat André Swertz, Utrecht [aangeboden in catalogus 34th Amsterdam Antiquarian Book Map & Print Fair4-5- oktober 2013]; Koninklijke Bibliotheek Den Haag met steun van deB.H. Breslauer Foundation, 2013.

[3] Collectie Johan Dijkstra, Groningen; Aankoop door Particuliere Collectie Provincie Groningen, ca. 1975.

[4] Collectie Familie Werkman [aantekening: 'Hansen Groningen of Greet?']; Collectie Dr. C. Richartz, Amsterdam; Gemeentemuseum Den Haag [aankoop van C. Richartz, 1966].

[5] CollectieF.R.A. Henkels [aankoop bij H.N. Werkman, ca. 1940];Klingspor Museum, Offenbach [aankoop van F.R.A. Henkels]

[6] Onbekende herkomst; veiling Sotheby Amsterdam, 12 december 1991; Antiquariaat André Swertz, Utrecht; CollectieHans Lutz Merkle (1913-2000) [aankoop bij André Swertz]; Veiling Christie's Amsterdam, 3 juni 2003; Onbekende locatie; VeilingVilla Grisebach, Berlijn, november 2005; Onbekende locatie.

Voorts zijn nog twee exemplaren van een los omslag verkocht door André Swertz aan particuliere verzamelaars (in 1999 en 2009). De oplage van het omslag (in gebruikte of losse vorm) komt daarmee op circa 10 exemplaren.

Schets voor het omslag

Er is een schets bewaard gebleven voor het omslag, samen met een schets voor prent D-109 ('kompositie').

Paul van Capelleveen