De teksten van Hot Printing

De plaquette Hot Printing bevat één tekst, met de titel 'Hoopvol begin 1936' (overigens gebruikte Werkman geen hoofdletters). Los van de plaquette bezit de KB nog drie teksten. In totaal zijn er zeven van zulke tekstbladen bewaard, die op dezelfde wijze zijn gedrukt, op hetzelfde soort papier en die geassocieerd kunnen worden met de kleine plaquettes die Werkman in de jaren 1935-1936 uitgaf. Naast Hot Printing verschenen (in zeer beperkte oplagen) Pesach 1936 en Februari Aanbieding.

De zeven teksten zijn: 'Februari aanbieding', 'Hoopvol begin 1936', 'Het wordt geordend', 'Huldigingsochtendhymne', 'Gestadige beweging', 'Leve de poëzie (incl. Hoog het palet)' en 'Jong geplaagd' (incl. 'Schampschot…'). Deze gedichten en teksten zijn geïnspireerd door de gedichten van Dada, maar wijken daarvan af door hun betrokkenheid bij de kunst. Naast de klankexperimenten van Dada zijn manifesten van de avant-garde bewegingen hun voedingsbodem en bij deze cocktail pastte een subtiele humor.

De relatie tussen kunstbewegingen als De Stijl, het dadaïsme van Kurt Schwitters, de visuele poëzie van Paul van Ostaijen (Bezette Stad) en anderen is al vroeg duidelijk in de zogeheten 'tiksels' van Werkman, zijn omslag voor Blad voor Kunst (maart 1922) en zijn composities op de handpers. Maar Werkman heeft zich tegen de nieuwe bewegingen ook afgezet. Net als Dada wilde Werkman zich losmaken van de burgerlijke moraal, maar belangrijker voor hem was de vrijheid van de kunst en de 'vrijheid van de geest', zoals hij het in de eerste aflevering van The Next Call formuleerde.

Gedicht in manifestvorm

'Hoopvol begin 1936' begint met de regels:

verecte a selecte

ne more ne pandecte

se vaste vaste vekte

o laste lasto lecte

Peter Jordens heeft vastgesteld dat deze regels samenhangen met de teloorgang van de oude idealen van kunstkring De Ploeg rond die tijd, waarbij het toelatingsbeleid volgens Werkman veel selectiever moest worden (vandaar de eerste regel). De volgende regels bevatten woorden met Duitse of Latijnse wortels die de betekenis prijsgeven: 'verdere groei is ongewenst', 'het zal leiden tot leegte' en 'we zijn in last'.

De gedichten van Werkman zijn dus geennonsensgedichten, maar klankgedichten met de urgentie van een manifest.

Typografie van de teksten

Voor deze teksten gebruikte Werkman de Vette Cheltenham in verschillende corpsen en ook in combinatie met andere lettertypen. Bij 'Februari aanbieding' is de titel gezet uit de Vette Cheltenham (corps 28), maar de tekst in de Vette Verlengde Egyptienne (corps 12). Voor 'Leve de poëzie' combineerde hij de Vette Cheltenham voor de tekst met de Halfvette Antieke Cursief (voor het woord 'is' in de eerste regel van de tweede paragraaf). In 'Gestadige beweging' is de tekst gezet uit corps 24, maar de titel én de laatste twee strofen zijn gezet in corps 28. Bij 'Leve de poëzie'staat de tekst zonder rechtermarge op het blad. Duidelijk is hier dat de tekst niet in één keer kon worden gedrukt. Het tweede deel van de onderste tekst (beginnend met 'de mensch schoon schuchterder' heeft bij sommige exemplaren een iets ruimere linkermarge gekregen en is dus nog meer naar rechts geplaatst, maar is ook iets te hoog op het blad terechtgekomen, waardoor die deels over de laatste woorden van de vorige passage is gedrukt ('volle gang'). De teksten geplakt in de plaquettes Hot Printing, Februari Aanbieding en Pesach 1936, maar schreef Werkman: 'de tekst is betrekkelijk bijzaak' (brief van 5 mei 1941); het ging om de prenten.

Hoopvol begin 1936

Titel en tekst gezet in de Vette Cheltenham (corps 24), gedrukt door Werkman op eenzijdig gekalanderd oker gekleurd papier. Eventuele signatuur 'h.n.w.' gedrukt in Mediaeval Cursief (corps 18).

  1. Stedelijk Museum, Amsterdam. In Pesach 1936. Inv.nr. A 8148: 326x202 mm. Niet gesigneerd.
  2. Stedelijk Museum, Amsterdam. In Hot Printing. Inv.nr. A 7822: 319x201 mm. Gesigneerd.
  3. Koninklijke Bibliotheek, Den Haag. In Hot Printing. KW GW X100005 [1]: 320x201 mm. Gesigneerd.
  4. Particuliere Collectie Provincie Groningen. In Hot Printing: 317x200 mm. Gesigneerd.

Februari aanbieding

Titel gezet in de Vette Cheltenham (corps 24); tekst gezet in de Vette Verlengde Egyptienne (corps 12), gedrukt door Werkman op eenzijdig gekalanderd oker gekleurd papier. Eventuele signatuur 'h.n.w.' gedrukt in Mediaeval Cursief (corps 18).

  1. Koninklijke Bibliotheek, Den Haag. KW GW X100.005 [3]: 308x186 mm. Niet gesigneerd.
  2. Particuliere collectie Groningen Stad. In Februari aanbieding: 302x185 mm. Gesigneerd.
  • H.N. Werkman 'Februari aanbieding'
    Download

    Collectie KB

    H.N. Werkman 'Februari aanbieding'

Gestadige beweging

Titel gezet in de Vette Cheltenham (corps 28), tekst gezet in de Vette Cheltenham (corps 24 en 28), gedrukt door Werkman op eenzijdig gekalanderd oker gekleurd papier.Eventuele signatuur 'h.n.w.' gedrukt in Mediaeval Cursief (corps 18).

  1. Koninklijke Bibliotheek, Den Haag. KW GW X100.005 [4]: 326x202 mm. Niet gesigneerd.
  2. Joods Historisch Museum, Amsterdam. JHM 5318. In Pesach 1936: 325x203 mm. Niet gesigneerd.
  3. Particuliere Collectie Provincie Groningen. In Pesach 1936: 326x203 mm. Gesigneerd.

Leve de poëzie

Titel gezet in de Vette Cheltenham (corps 28),tekstgezet in de Vette Cheltenham (corps 16) en in Halfvette Antieke Cursief (corps 16), gedrukt door Werkman op eenzijdig gekalanderd okergekleurd papier.Eventuele signatuur 'h.n.w.'gedruktin Mediaeval Cursief (corps 18).

  1. Koninklijke Bibliotheek, Den Haag. KW GW X100.005 [5]: 326x201 mm. Niet gesigneerd.
  2. Joods Historisch Museum, Amsterdam. JHM 5318. In Pesach 1936: 326x202 mm. Niet gesigneerd.
  3. Particuliere Collectie Provincie Groningen. In Pesach 1936: 328x199 mm. Gesigneerd.

 

Niet aanwezig in de KB-collectie, maar wel in andere verzamelingen zijn de tekstbladen:

  • 'Het wordt geordend'. Titel (4x) gezet in de Vette Cheltenham (corps 24), tekst gezet in de Vette Cheltenmham (corp 16). (Particuliere Collectie Provincie Groningen. In Pesach 1936: 324x201 mm. Gesigneerd; Joods Historisch Museum, Amsterdam. JHM 5318. In Pesach 1936: 325x202 mm. Niet gesigneerd.)
  • 'Huldigingsochtendhymne' (Stedelijk Museum. Inv.nr. A 8148. In: Pesach 1936: 320x197 mm. Gesigneerd; Stedelijk Museum. Inv.nr.2013.2.0441: 326x201 mm. Niet gesigneerd; Particuliere collectie Groningen Stad. In: Februari aanbieding: 320x201 mm. Gesigneerd.)
  • 'Jong geplaagd' en 'Schampschot'. Tekst gezet in de Vette Cheltenham (corps 16). (Particuliere Collectie Provincie Groningen. In Pesach 1936: 326x202 mm. Gesigneerd; Joods Historisch Museum, Amsterdam. JHM 5318. In Pesach 1936: 327x202 mm. Niet gesigneerd.)

Paul van Capelleveen