De Blauwe Schuit: Soldat libre

Franse uitgaven waren in de minderheid bij De Blauwe Schuit. Daar zijn er maar twee van.

In 1943 werd een Frans gedicht van Louis Bouilhet gedrukt. Eerder, in 1941, verscheen een gedicht van Charles Péguy in het Frans. Naast deze Franse teksten publiceerde De Blauwe Schuit twee edities met vertalingen uit het Frans.

Louis Bouilhet

De Franse auteur Louis Bouilhet (1821-1869) wordt nu voornamelijk herinnerd als vriend en criticus van de romancier Gustave Flaubert. Wekelijks hoorde hij de auteur de net geschreven passages van zijn nieuwe roman Madame Bovary voorlezen en daar gaf hij dan ongezouten kritiek op. Na Bouilhets dood schreef Flaubert daarom dat hij zijn 'verloskundige' had verloren, die voor de totstandkoming van zijn roman van onschatbare waarde was geweest.

Louis Bouilhet (foto Etienne Carjat)
Download

Collectie Bibliothèque nationale de France

Louis Bouilhet (foto Etienne Carjat)

Het gedicht Soldat libre

Bouilhet had Flaubert als medeleerling ontmoet in Rouen.

Later werkte hij als leraar en als conservator van de bibliotheek van Rouen. Als dichter behoorde tot de stroming van de Parnassiens en schreef hij in eenvoudige, heldere stijl over de liefde. Zijn thema's waren schoonheid en de vrouw.

Het gedicht 'Soldat libre' is afkomstig uit zijn postuum gepubliceerde bundel Dernières chansons (1872). Flaubert schreef er een voorwoord voor. Op wat komma's na is de tekst getrouw overgenomen.

Het gedicht is in de ik-vorm geschreven en geeft een inkijkje in het zielenleven van een soldaat die het soldatenleven vreselijk vindt: de kazerne bevalt hem niet, de uniformen jagen hem angst aan en hij luistert niet naar het hoorngeschal.

Hij leeft op het slagveld van de poëzie waar hij zonder missie werkt. Zijn kapitein is de fantasie en zijn wachtwoord is: toeval. Ver van de stoffige aarde berijdt hij zijn onbeteugelde paard.

Druksel door H.N. Werkman

Werkman maakte voor het omslag gebruik van de slotregels van het gedicht.

Voor het paard sneed hij een sjabloon waarmee hij de vorm in oranje inkt met de inktroller handmatig aanbracht. Daarna werd de figuur van de ruiter (met opgeheven arm) in blauw gerold (van boven naar beneden).

Het boekje bestaat maar uit één dubbelgevouwen vel, dus uit vier pagina's.

Het kwam vrij snel tot stand. Van de schippers van De Blauwe Schuit ontving Werkman op 31 maart 1943 de kopij. Adri Buning zond hem die, terwijl Ate Zuithoff hem verdere instructies gaf.

De derde uitgever, August Henkels, hield de verdere productie in de gaten. Aan hem schreef Werkman al op 1 april dat hij inspiratie putte uit het gedicht:

'De proef gaat hierbij, ik heb het direct maar onder handen genomen dan komt de boel op tijd klaar. Eerst dacht ik nog de woorden Fantaisie en Occasion op de voorpagina te verwerken maar het is zoo ook wel duidelijk dat het een occasioneele fantasie is. Het gedicht is mooi en zeer geschikt, brengt dunkt mij een opgewekte geest. Tenminste zoo ging het mij.'

Op 12 april 1943 was de oplage verdeeld over de drie uitgevers.

Meningen over Soldat libre

Henkels vond de proef al 'heel mooi' en zag dat het 'een geslaagd ding' zou worden en toen hij het ontving bevestigde hij dit nog: 'Het uitgaafje ziet er goed uit; het drukseltje bevalt me uitermate goed. Een sierlijk geheel is het geworden dat er bij de vrienden wel zal ingaan.' Dat schreef hij niet alleen aan Werkman zelf, ook Ate Zuithoff op wiens aanwijzingen het werkje was vormgegeven, kreeg te horen dat het 'aardig' was geworden. Zuithoff deelde die mening, en waardeerde het als 'een eenvoudig omslag'.

Ook uit de literaire hoek kwamen zulke positieve reacties. De dichter Martinus Nijhoff - die zelf veel schreef voor De Blauwe Schuit - waardeerde het gedicht zelf: 'Wat een aardig gedicht' (schreef hij op 17 april 1943) en daarbij: 'De lust bekruipt me het te vertalen.'

De romancier en dichter Simon Vestdijk, ook een van de auteurs in het 'fonds', was positief over het druksel: 'zeer geslaagd'.

'Het paard is prachtig misteekend, en de ruiter lijtk net genoeg niet op een ruiter om Pom Nijhoff in mijn geval noodig te maken om mij uit te leggen, dat het niet alleen een ruiter is, maar dat hij bovendien de Romeinse groet brengt (of zoo)!'

[Auteur van deze bijdrage: Paul van Capelleveen]

Beschrijving van BS24

[Louis Bouilhet], Soldat libre. [Druksel van H.N. Werkman]

4 pagina's, 167x239 mm

April 1943.

Oplage: 75.

Letter: Halfvette Hollandsche Mediaeval (titel: corps 24; colofon: corps 10) Smalle Halfvette Hollandsche Mediaeval (gedicht: corps 20).

Papier: Eenzijdig gekalanderd (buitenzijde) lichtbruin gekleurd papier van stevige kwaliteit, met ingesloten vezeltjes.

Colofon: 'Soldat libre, van Louis Bouilhet werd gedrukt en verlucht door H.N. Werkman in een oplage van 75 exemplaren, die tegen Paschen 1943 verdeeld werden onder de vrienden van De Blauwe Schuit die dit hooge feest niet thuis konden vieren.'.

Literatuur

  • Groninger Museum. Werkman Archief [Online]
  • F.R.A. Henkels, Logboek van de Blauwe Schuit. Groningen, 1982.
  • Reilen en zeilen van de Blauwe Schuit. De brieven die August Henkels tussen 1939 en 1944 schreef aan mede-schipper Ate Zuithoff. Utrecht, 1997.
  • Schepelingen van De Blauwe Schuit: brieven van Bertus Aafjes, K. Heeroma, M. Nijhoff, S. Vestdijk en Hendrik de Vries aan F.R.A. Henkels, 1940-1946. Den Haag, 2003.
  • Hendrik Nicolaas Werkman, Brieven rond De Blauwe Schuit (1940-1945). Nijmegen, 2008.
  • Ate Zuithoff, Hendrik Werkman en De Blauwe Schuit: herinneringen van een schipper. Utrecht, 1995.