Corps mémorable

Hoewel verschillende kunstenaars meewerkten aan het boek Corps mémorable is het niet een kunstenaarsboek met een kleine oplage, maar een fotoboek, tegenwoordig een populair verzamelgebied. Van een intense samenwerking tussen de dichter Paul Éluard en de fotograaf Lucien Clergue (1934-2014) is geen sprake geweest; Éluard was immers al overleden. Toch is dit een bijzondere uitgave, niet alleen vanwege de wisselwerking tussen de gedichten van Éluard en de naaktfoto's van Clergue, maar ook door Cocteau's openingsgedicht, Picasso's omslagontwerp, en vooral het feit dat dit het eerste boek werd met naaktfoto's dat in Parijs openbaar kon worden verkocht.

Opdrachten

Wie de rondborstige dame op de twaalf foto's van Clergue is, is onbekend. Zij wordt niet genoemd in een van de opdrachten die aan de eigenlijke tekst voorafgaat. De fotograaf droeg het boek op ter herinnering van zijn moeder ('A la mémoire de ma chère mère Jeanne Grangeon'). De gedichten van Éluard zijn niet opgedragen aan de 'zij' ('Elle') die hij in de gedichten herdenkt. Dat sloeg op Éluard's grote liefde, Maria Benz of 'la parfaite' Nusch. Zij overleed een jaar voordat de eerste editie van Corps mémorable (zonder Clergues foto's) verscheen. Het boek werd door Éluard opgedragen aan Jacqueline, die hem bijstond in zijn rouw en wanhoop:

Ah! mille flammes, un feu, la lumière,

Une ombre!

Le soleil me suit,

Jacqueline me prolonge

Vier azen

Op jonge leeftijd knoopte Lucien Clergue vriendschappen aan met wat hij later zijn vier azen noemde: Picasso, Cocteau, Éluard en de uitgever Pierre Seghers. Hij deelde met hen de voorliefde voor het stierenvechten en de naaktstudie. Clergue vergroeide met het beroemde Zuid-Franse plaatsje Arles, waar ook Van Gogh woonde en werkte. Als autodidact begon Clergue in 1949 met fotograferen. Jean Cocteau zag de foto's van Clergue en spoorde hem aan die aan Seghers te sturen. Seghers vroeg de 23-jarige fotograaf vervolgens om een nieuwe editie van Corps mémorable te illustreren. Het werd voor Seghers zijn eerste schrede op het pad naar het kunstenaarsboek. Het ontwerp van Picasso op de voorzijde van het omslag is een abstracte versie van Clergues naaktfoto op de achterzijde.

Door de mazen van het net

De tekst van Corps mémorable is gezet in rood en zwart bij Jean Paul Vibert. Het inleidende gedicht ('poème liminaire') is van Cocteau en heet 'A Clergue pour ses nus'. Seghers hoopte stiekem dat de naaktfoto's – waarop borsten en schaamhaar van een jonge vrouw te zien zijn – voor publiciteit zouden zorgen. Maar omdat er geen gezicht in beeld was gebracht, ontsnapte de publicatie aan de grillen van de censuur. Normaal werden dit soort foto's in het verborgene verhandeld, maar dit boek was vrij verkrijgbaar en bereikte daardoor een cult-status. Het werd dan ook ettelijke malen herdrukt.