Le cornet à dés

Max Jacob was een man met veel gezichten: een tot het katholicisme bekeerde jood, een schrijver die in volle ernst over zijn visioenen van de Verlosser schreef en tegelijkertijd met bijtende spot parodieën neerpende, een mysticus en een clown. Hij leefde jaren in Parijs temidden van beroemde kunstenaars en schrijvers, om zich vervolgens terug te trekken in een klooster. Hij hield zich bezig met kabbala en bijbeluitleg en schreef onder de naam Morven le Gaélique een bundel Bretonse liederen. Onder het pseudoniem Léon David was hij werkzaam als kunstcriticus, daarnaast werkte hij als pianoleraar en winkelbediende. Hij was subversief, theatraal, komisch, ongelukkig en bepaald onnavolgbaar.

Georganiseerde chaos

Zijn werk is al even contrastrijk. Diepzinnige gedachten en kwinkslagen, proza en poëzie, mystiek en trivialiteit komen erin samen. Jacobs meest gelezen en belangrijkste werk is Le cornet à dés uit 1917, een verzameling van 300 prozagedichten die Jacob tussen 1903 en 1910 schreef. De met woordspelingen doorspekte gedichten zijn te beschouwen als georganiseerde chaos, systematisch toeval, vergelijkbaar met roulette of het dobbelspel - vandaar ook de titel die verwijst naar de beker waarin de dobbelstenen worden geschud. Volgens de auteur is de samenstelling van deze bundel net zo toevallig als de uitkomst van het dubbelspel.

Kleurenhoutsneden

Die verwijzing naar het spel is ook programmatisch: de dichter jongleert met taal. Le cornet à dés is niet binnen één stroming te plaatsen: het heeft iets surrealistisch, verwijst naar het kubisme en velen zagen overeenkomsten met het werk van Apollinaire. Vernieuwend en experimenteel is de bundel zeker. Het voorwoord van Max Jacob 'Préface de l'édition de 1916' waarin hij het begrip 'situation'introduceert, is bijna even beroemd geworden als de gedichten zelf.

In 1948- Max Jacob was tijdens de Tweede Wereldoorlog in concentratiekamp Drancy bezweken aan een longontsteking- gaf uitgever Gallimard een nieuwe editie van Le cornet à dés uit. Met als uitgangspunt 130 gouaches van Jean Hugo maakten Jules Germain, Robert Armanelli en André Marliat kleurenhoutsneden. Jean Hugo, echtgenoot van Valentine Gross en achterkleinzoon van Victor Hugo, had literatuur gestudeerd, maar leerde zichzelf schilderen en werkte als kunstenaar. Zijn werk, dat vaak 'naïef' wordt genoemd, doet denken aan dat van die andere bekende autodidact: Henri Rousseau le Douanier. Er is echter ook duidelijk een surrealistische invloed. Van zijn beroemde voorouder lijkt Hugo een voorkeur voor romantiek en sprookjes geërfd te hebben. Hij maakte ook kostuums en decors en illustreerde zo’n honderd boeken.