Messieurs les ronds-de-cuir

Net als zijn vader, Jules Moineaux, is Georges Victor Marcel Moineaux bekend geworden als humoristisch schrijver en wel onder zijn pseudoniem Georges Courteline. Vader Moineaux regelde via via voor zijn zoon een zorgeloos baantje en zo werd Georges kantoorklerk bij het Ministerie van Godsdienstzaken. Met verbazing ontdekte Courteline de wondere wereld van de ambtenarij. Zijn taak bestond uit het kopiëren van beleidsstukken en verslagen en jaarlijks moest hij 4000 pagina’s overschrijven. Dit geestdodend handwerk maakte hem niet enthousiast om zich uit te sloven voor promoties. Wel leverde het de stof voor een roman en een toneelstuk: Messieurs les ronds-de-cuir uit 1893 is een humoristisch relaas over irritante figuren en duizelingwekkende reglementen op de burelen van ministeries.

Karikaturen van Sem

Courteline portretteerde in zijn romans typetjes. Steeds dreef hij de spot met kleinburgers, wat zijn werk geschikt maakte voor karikaturale illustraties. Eén van de meest bekende beoefenaars van dat genre was een vriend van Courteline: Sem, pseudoniem van Georges Goursat. Sem begon zijn carrière als tekenaar in zijn geboorteprovincie, de Dordogne, maar reisde rond de eeuwwisseling met Jean Lorrain naar Parijs. In 1909 verscheen Sems eerste album Turf, dat een doorslaand succes werd en zijn stijl beroemd maakte. Naast het vervaardigen van een twintigtal eigen albums werkte dit lid van de Salon des Humoristes ook voor tijdschriften als Le figaro, Le rire en Le cri de Paris. Zijn impressies van Parijs zijn als typerend voor het fin de siècle gaan gelden.

De uitgever Javal en Bourdieux, actief sinds 1926, publiceerde in 1927 een luxe uitgave van Courtelines Messieurs les ronds-de cuir in een beperkte oplage. Sem maakte er vijftien kleurige aquarellen voor die in facsimile werden afgedrukt. De kunstenaar blonk niet uit in gelijkende portretten, maar wist de kenmerkende trekken van een gezicht steeds te treffen: politici, schrijvers en acteurs werden het – al dan niet willige – slachtoffer van zijn scherpe pen. De ambtenaren in deze illustraties zijn anoniem gebleven, maar luiheid, onhandigheid en zelfvoldaanheid zijn van alle tijden. Tekst èn illustraties zijn een genadeloze karikatuur van de bureaucratische gewoonten rond 1900.