Le promenoir des deux amans

Jaar: 1949
Auteur: Tristan L’Hermite (1601 - 1655)
Kunstenaar: Valentine Hugo (1887 - 1968)
Uitgeverij: G.L.M. [Guy Lévis Mano]

Het jaar 1939 was een van de meest productieve jaren van uitgeverij GLM te Parijs, actief sinds 1933. De drukker, typograaf en dichter Guy Lévis Mano (GLM) publiceerde toen, vlak voor de Tweede Wereldoorlog uitbrak, maar liefst 27 boeken. En hoewel hij na vijf jaar krijgsgevangenschap zijn atelier intact terugvond, heeft hij de meeste lopende, vooroorlogse projecten niet weer opgepakt. Slechts vier van deze uitgaven zijn alsnog verschenen, waarvan Le promenoir des deux amans het meeste vertraging opliep. Aangekondigd in september 1945 als het eerste boek dat Mano voorzag uit te geven, verscheen de publicatie pas in juli 1949, exact tien jaar na dato.

promenoir_p8-9.jpg

c/o Pictoright Amsterdam 2024

Le promenoir des deux amans, pagina [8-9] met illustratie door Valentine Hugo
promenoir_p9.jpg

Collectie KB

Le promenoir des deux amans, pagina 9 met houtsnede door Siméon, (uitgave: Paris, Haumont, 1945)

Oude teksten in een nieuw jasje

De ontstaansgeschiedenis van deze editie is in meerdere opzichten bijzonder. Want hoewel het oeuvre van Tristan l’Hermite (1601-1655) en zijn beroemdste gedicht ‘Le promenoir des deux amans’ aan het begin van de twintigste eeuw weer aan populariteit wonnen, lag een heruitgave door GLM niet in de lijn der verwachtingen. Mano, die zich al jong specialiseerde in het uitgeven van poëzie, was sinds 1935 voornamelijk werkzaam voor de surrealisten. Veel rijk geïllustreerde, originele edities werden in deze jaren bij GLM gepubliceerd. Na de oorlog gaf hij echter de voorkeur aan het uitgeven van poëzie die hem persoonlijk raakte. Zo publiceerde hij vanaf 1945 naast het werk van talentvolle tijdgenoten vele vertalingen, alsook heruitgaven van oudere teksten, met name uit de zestiende eeuw.

De opmaak van de Franse postincunabelen uit de zestiende eeuw was eveneens een bron van inspiratie. Deze vrij sobere vormgeving, typisch voor de latere uitgaven van GLM, is ook zichtbaar in Le promenoir des deux amans. Gezet uit de Garamond, een van zijn zes meest gebruikte lettertypes na 1945, oogt deze heruitgave toch verrassend modern. Zeker in vergelijking met de heruitgave van het gedicht door Jacques Haumont, gepubliceerd in augustus 1945, valt de eigentijdse vormgeving op. Waar Haumont toewerkte naar het zo trouw mogelijk volgen van het origineel en slechts een enkele houtsnede toevoegde, creëerde GLM samen met Valentine Hugo een geheel nieuwe editie.

Van harmonieus lijnenspel tot illustratie

Valentine Hugo, een van de belangrijkste illustratoren van de Ballets russes en de surrealisten, illustreerde vanaf 1935 regelmatig boeken die bij GLM werden uitgegeven. De sinds 1907 in Parijs woonachtige kunstenaar bouwde hier al snel een professionele reputatie op. Vanwege haar drang naar artistieke vrijheid kreeg ze de bijnaam ‘de onafhankelijke’. Hiernaast was ze ook een bekende in literaire en muzikale kringen. Jean Cocteau - een van haar beste vrienden uit de jaren 1910 - noemde haar liefkozend ‘de Zwaan van Boulogne’, vanwege haar lange nek en geboorteplaats Boulogne-sur-Mer.

promenoir_p5.jpg

c/o Pictoright Amsterdam 2024

Le promenoir des deux amans, pagina [5] met portret van Narcissus door Valentine Hugo
promenoir_p13.jpg

c/o Pictoright Amsterdam 2024

Le promenoir des deux amans, pagina [13] met portret van Climeine door Valentine Hugo

Van houtsneden, lithografieën en etsen die ze in haar eigen atelier drukte, tot pastelschilderijen of decor- en kostuumontwerp, Hugo was van vele markten thuis. En ook Hugo heeft in de jaren dertig zeer actief samengewerkt met de surrealisten. Ze was bovendien de eerste reeds beroemde kunstenares die zich aan deze avant-garde groep toevoegde. Haar stijl bleef echter klassieker. Hugo’s werk toont niet alleen de invloeden van het naturalisme, het symbolisme en de art nouveau, maar ook van laat negentiende-eeuwse illustratiestijlen. Bloemen, dieren, ogen en met name een weelderig lijnenspel komen hierin als terugkerende thema’s naar voren. Zo ook in de vier zwart-wit illustraties van het 28 strofen tellende liefdesgedicht ‘Le promenoir des deux amans’, dat zich richt tot een van de vele waternimfen uit de Griekse mythologie, Climeine. Qua stijl neigen deze illustraties overigens meer naar haar vlotte schetsen dan naar de voor Hugo zo kenmerkende, verfijnde litho’s en etsen.

Le promenoir des deux amans, pagina [17] met illustratie door Valentine Hugo

Tijdens een radio-interview in 1950 (met Georges Charbonnier) vertelde Hugo dat rechte lijnen niet bij haar passen, dat ze het liefste tekent alsof ze schrijft. Deze creatieve vermenging van schrift en tekening valt direct op, haar beweeglijke lijntekeningen lijken zich ergens tussen kalligrafie en geabstraheerde fantasiewereld in te bevinden. De eerste illustratie, waarin Narcissus zichzelf bewondert in het water, bevat tevens de (bijna onopvallende) eerste letter van het gedicht. Ook haar eigen initialen zijn zo verwerkt dat ze op natuurlijk wijze onderdeel uitmaken van haar ontwerp. In hetzelfde interview geeft Hugo aan dat je haar werk - waarin vormen net als gedachtes in elkaar overlopen - dan ook het beste van een afstandje kunt bekijken. Het portret van Climeine is hier een goed voorbeeld van. De weerspiegeling van het water, weergegeven door kalligrafische krullen, toont in eerste instantie een troebel en druk beeld. Toch verstoort dit de eenvoud van deze moderne heruitgave niet. In tegendeel, de sensuele lijntekeningen en het licht contrasterende drukwerk brengen gezamenlijk het zeventiende-eeuwse gedicht weer tot leven.

Bibliografische beschrijving

Beschrijving: Le promenoir des deux amans du sieur Tristan L'Hermite / orné de 4 dessins de Valentine Hugo. - Paris: GLM, 1949. - [21] p. : ill. ; 26 cm
Drukker: Guy Lévis Mano
Oplage: 562 exemplaren
Exemplaar: Een van de 493 exemplaren op Marais, een van de 25 gedrukte exemplaren voor de Vrienden van GLM (les Amis de GLM)
Lettertype: Garamond
Bijzonderheid: 1e ed. in: Plaintes d’Acante, 1633 ; Onafgesneden
Bibliografie: Bénézit 7-250/251 ; Les Éditions GLM 1923-1974: bibliographie (1981), nr. 306 (p. 66)
Aanvraagnummer: KW KOOPM L 56

Literatuur

Cathy Bernheim, Valentine Hugo. Paris, Presses de la Renaissance, 1990
Amédée Carriat, Tristan ou L’éloge d’un poète. Limoges, Rougerie, 1955
Whitney Chadwick, Women Artists and the Surrealist Movement. London, Thames and Hudson, 1985
Antoine Coron, Les Éditions GLM 1923-1974 : bibliographie. Paris, Bibliothèque Nationale, 1981
GLM Guy Lévis Mano (1904-1980) poète, typographe, éditeur. Bruxelles, Aux maisons du lièvre, 1990
Jean Langevin, ‘Jacques Haumont, typographe, imprimeur, éditeur’, in: Communication & Langages, 62 (1984), p. 86-104
Wolfgang Leiner, ‘“Le promenoir des deux amans” : lecture d’un poème de Tristan l’Hermite’, in: Papers on French Seventeenth Century Literature, 9 (Summer 1978), p. 29-48
Béatrice Seguin (red.), De Valentine Gross à Valentine Hugo, Boulogne-sur-Mer – Paris (1887-1968). Boulogne-sur-Mer, La Bibliothèque municipale de Boulogne-sur-Mer, 2000. (incl. ‘Couleur de ce temps’, radio-interview met Valentine Hugo door Georges Charbonnier, Radiodiffusion française, 22 december 1950)