Lettrisme et hypergraphie
Jaar: 1972
Auteur: Gérard-Philippe Broutin (*1948)
Kunstenaar: J.-B. Arkitu (*1954), Roland Sabatier (1942 - 2022), Myriam Darrell (*1944) en anderen
Uitgeverij: Fall
Waar Baudelaire het gedicht vernieuwde, Verlaine en Rimbaud het vers en Mallarmé het woord, zo sluit Isidore Isou (1925) de rij als de vernieuwer van de letter. Het Roemeense wonderkind Isou (pseudoniem van Jean-Isidore Goldstein) ontvluchttede Nazi's en hij kwam in 1945 terecht in Parijs. Daar stelde hij de grondbeginselen van het 'lettrisme' op. Zo staat de letter volgens Isou als teken, beeld en klank aan de basis van iedere poëzie als daad van schepping.
Schepping, Vernieuwing, Ontdekking en Uitvinding
Hoewel het 'lettrisme' gericht is op het kleinste element van de taal, de letter, beslaat de gedachte erachter zowel artistieke, filosofische als wetenschappelijke terreinen. Het is dus niet alleen een avant-gardistische kunstbeweging die zijn wortels heeft in het dadaïsme en het surrealisme maar vooral een alomvattende filosofie. Isou vat die filosofie samen onder de noemer 'Créatique'. Hierin gaat het om 'schepping', 'vernieuwing', 'ontdekking' en 'uitvinding' van territoria en vertakkingen van artistieke, filosofische en wetenschappelijke kennis.
De 'lettriste' beschouwt de letter als basis van al die disciplines. Om tot een compleet nieuwe waarde te komen probeert hij de letter als beeldelement, teken, klank en/of betekenisbeginsel in zijn essentie te veranderen of om te vormen. Dat doet hij door een letter(element) om te keren, te spiegelen, te splitsen, samen te voegen of juist te inter- of extrapoleren. Zo creëert hij oneindig veel nieuwe vormen, betekenissen en waarden.
Dit creëren van waarden, zoals dat ook in de Renaissance en de Romantiek gebeurde, is in tal van disciplines terug te vinden: essay, film, collage/affiche, schilderkunst, theater, economie, politiek, erotiek, roman. Het is dan ook niet verbazingwekkend dat het'lettrisme' ook wel de laatste vernieuwingsbeweging wordt genoemd.
De 'groupe lettriste'
Concreet genomen is het 'lettrisme' opgebouwd rondom de Groupe lettriste. Tot de groep van de eerste generatie 'lettristes' behoren Isodore Isou, Gabriel Pomerand (1926-1972) en Maurice Lemaître (1926). De kleine autonome kunstwerkjes uit deze uitgave van Lettrisme et hypergraphie stammen uit een latere periode van het 'lettrisme' maar bevatten zowel kunstwerkjes van de eerste als de tweede generatie 'lettristes'.
Geheel in de geest van haar eigen filosofie vernieuwt en vertakt het 'lettrisme' zichzelf. Zo richt een zijtak van het 'lettrisme' genaamd 'hypergraphie' zich niet op de gedrukte maar de geschreven letter. En hebben de zelfstandige gezelschappen binnen de Groupe lettriste in de regel ieder hun eigen onafhankelijke projecten.
-
Originele bijdrage van Roland Sabatier (gemengde techniek)
Verleiding van het vreemde
Vreemde woorden of tekens – of het nu gaat om Chinese, Arabische, Runen of Russische tekens – hebben altijd al een ongekende aantrekkingskracht op onze rede. Dat is ook de kracht van het 'lettrisme' en de boeiende en originele creaties die de 'lettristes' maakten. Ze verleiden ons met het vreemde. Soms doen ze denken aan Arabische kalligrafie, Egyptische hiëroglyfen, tatoeages of hedendaagse graffiti. De authentieke schilderingen van Arkitu, Canal, Sabatier en Darrell laten dat goed zien.
Vier lettristen: Arkitu, Canal, Sabatier, Darrell
J.B. Arkitu, die zich in mei 1968 bij de Groupe lettriste voegt, liet zich aanvankelijk vooral leiden door de eerste technische wet van het 'lettrisme', de amplische fase (phase amplique), waarin alle mogelijke stilistische combinaties van de gedrukte letter worden verkend. Later richtte hij zich op de 'hypergraphie' en ontwikkelde daarin een zeer persoonlijke stijl. Arkitu's verkenningen van de geschreven letter zijn vernieuwend en origineel; ze zijn niet meer herkenbaar en krijgen zo een geheel eigen waarde en uitdrukkingskracht.
De stijl van Françoise Canal (1944) was aanvankelijk speels, instinctief en leek met een veelheid aan tekens en symbolen alle kanten op te gaan. Dat veranderde later in specifieke, weloverwogen, doordachte en bescheiden composities. Haar bijdrage aan deze uitgave is er een van, ondanks het knalroze van de gouache.
De 'lettriste' pur sang Roland Sabatier (1942) wijdde zich aan theater, film, fotografie en combineert lettrisme, hypergrafie, collage en wetenschap. Hij publiceerde een 'roman hypergraphique' en maakte tevens een variatie op de 'rayographies' van Man Ray. Sabatier noemde ze 'rayogrammes' waarbij niet de objecten, maar handschrift en letters tijdens het ontwikkelproces hun afdruk op fotopapier achterlieten. In zijn bijdrage uit Lettrisme et hypergraphie komen collage, hypergrafie en wetenschap samen.
Het werk van Myriam Darrell-Spacagna (pseudoniem van Marie-Louise Nadal) (1944) is puzzelachtig, verfijnd en gemaakt in een stijl die zich bevindt zich tussen graffiti en elegante hypergrafie. Zij is misschien wel degene die het best de aantrekkingskracht van de geheimzinnigheid van tekens weet uit te drukken.
Bibliografische beschrijving
Beschrijving: Lettrisme et hypergraphie / Gérard-Philippe Broutin ... [et al.]. – Paris : Fall, 1972. - 70 p. : ill. ; 27 cm. – (Bibli opus)
Drukker: Serg (Ivry) Oplage: 75 (speciale exemplaren)
Exemplaar: Nummer 62 van de 75
Bijzonderheid: Met originele gouaches of inkttekeningen van Arkitu, Broutin, Canal, Berreur, Curtay, Gillard, Hachette, Isou, Latour, Lemaître, Poulain, Poyet, Sabatier, Satié, Sarthou, Spacagna, Studeny, Tarkieltaub, Tayarda, Venturini et Darrell-Spacagna, allen gesigneerd en gedateerd door de kunstenaars.
Bijzonderheid: Met een extra gouache van Arkitu
Bibliografie: Bénézit 12-152
Aanvraagnummer: KW Koopm K 336
Literatuur
- Gérard-Philippe Broutin, Lettrisme et hypergraphie. Paris, Fall, 1972
- Paul van Capelleveen, Sophie Ham, Jordy Joubij, Voices and visions. The Koopman Collection and the Art of the French Book. The Hague, Koninklijke Bibliotheek, National Library of the Netherlands; Zwolle, Waanders, 2009
- Paul van Capelleveen, Sophie Ham, Jordy Joubij, Voix et visions. La Collection Koopman et l'Art du Livre français. La Haye, Koninklijke Bibliotheek, Bibliothèque nationale des Pays-Bas; Zwolle, Waanders, 2009
- Jean-Paul Curtay, La musique lettriste: (La musique lettriste, hypergraphique, infinitésimale, aphoniste et supertemporelle). Paris, Richard-Masse, 1971
- Jean-Paul Curtay, 'Qu'est-ce que le lettrisme?', in: Magazine littéraire, (1968) 20, p. 38-41
- Isidore Isou, Les lettristes sont irrécupérables jusqu'à la société de l'éternité concrète, paradisiaque. Paris, Jannink, 2005
- Lydie Krestovsky, 'Le lettrisme avant la lettre', in: L'esprit, 15 (1947) 139 (nov), p. 728-743
- François Poyet, 'Le mouvement lettriste et kladologique', in: La revue musicale, 282 (1971), p. 55-60