Lisières du devenir : poème

Sinds zijn jeugd kwam Lucien Scheler, dankzij de artistieke kringen van zijn moeder, vaak in contact met de schilderswereld. Tussen zijn twintigste en dertigste woonde hij in Montparnasse. Hij wilde schrijver en schilder worden, maar koos uiteindelijk voor het boekenvak en werd actief als uitgever, boekhandelaar en redacteur. Hij bezorgde bij Gallimard onder andere de Oeuvres complètes van Rabelais en Éluard in de Pléiade editie.

De kunst van Raoul Ubac

Scheler maakte samen met de kunstenaar Raoul Ubac enkele livres d’artiste. Met Ubac deelde hij een grote interesse voor poëzie en filosofie. Ubac illustreerde dan ook al in 1946 het eerste boek van Scheler, La lampe tempête. Tot de oorlog was hij als fotograaf actief binnen de surrealistische beweging. Hij voelde zich vooral aangetrokken tot de rebelse sfeer. Scheler had overigens geen affiniteit met het surrealisme, zoals Ubac; de ‘obscene uitlatingen’ van de surrealisten kon hij niet verdragen. De gedichten van Aragon en Éluard spraken hem daarentegen wel aan. Na de oorlog verwaterde Ubacs band met de surrealisten, waarna hij de fotografie verliet om te tekenen, te beeldhouwen, te schilderen en vooral etsen te maken. Het bewerken van materialen (steen, hout of koper) was volgens Ubac het wezen van de kunst. Om het kunstwerk leven in te blazen moest het subjectieve, het persoonlijke plaats maken voor het kunstwerk zelf.

De tijd in zeventien prozagedichten

Bijna twintig jaar na de publicatie van hun eerste kunstenaarsboek, maakten Ubac en Scheler in 1963 hun tweede en laatste werk: Lisières du devenir. In zeventien prozagedichten overdacht Scheler de eigenschappen van tijd en de tijdelijkheid van het bestaan; seizoenen, het landschap. Ze schetsen de meedogenloze voortgang van de Tijd, zoals in gedicht X:

Où la rage? Où la honte? Où la révolte?
Rien.
[Waar is de woede? Waar is de schaamte? Waar is de opstandigheid? Niets.]

Ubac illustreerde Schelers overpeinzingen aan de hand van zes sobere, etsen in zwart, wit en grijs. De drie kleuren zijn zo subtiel geschakeerd, dat de illustraties lijken op fossielen of doen denken aan eeuwenoude rotsformaties die maar langzaam afbrokkelen. Ubacs etsen passen daardoor uitstekend bij Schelers gitzwarte tekst, die in een groot corps gedrukt is.

Uitgever Jean Hugues

Volgens de uitgever Jean Hugues was Lisières du devenir een vriendenboek; het weerspiegelde de innige vriendschap tussen Scheler en hemzelf, en een leven gewijd aan boeken. Beide waren uitgever én boekhandelaar. Hugues’ beroemde galerie Le Point Cardinal, opgericht in 1961, was niet voor niets vierentwintig jaar lang dé ontmoetingplaats voor kunstenaars, zoals Giacometti en Ernst. Lisières du devenir geeft duidelijk Hugues’ visie op het kunstenaarsboek weer: een livre d’artiste moet rigoureus, klassiek en minimalistisch zijn.

Bibliografische beschrijving

Beschrijving: Lisières du devenir : poème / Lucien Scheler ; ill. de gravures sur cuivre par Raoul Ubac. - Paris: Jean Hugues, 1963. - [40] p. : ill. ; 32 cm
Drukker: Union (Parijs) (typografie) ; Lacourière et Frélaut (kopergravure)
Oplage: 90
Exemplaar: Nummer 49 van de 90 op Auvergne papier Richard de Bas. Gesigneerd door auteur en kunstenaar. Geparafeerd door de uitgever
Bibliografie: Bénézit 13-883 ; Hogben 161; Johnson 31-508; Monod 10201; Strachan 218
Aanvraagnummer: KW KOOPM K 310

Literatuur

• Antoine Coron, Scheler (Lucien). Bruxelles, Bibliotheca Wittockiana, 1987
• Diane Hennebert, Raoul Ubac: photographies, peintures, sculptures, dessins et gravures. Bruxelles, Les Editions du Botanique, 1987
• André Jammes,Jean Hugues libraire-éditeur: Le Point Cardinal. Paris, Editions des Cendres, 2004