Description de San Marco

Afgaande op de titel zal de nietsvermoedende lezer wellicht veronderstellen met Description de San Marco van Michel Butor een reisgids in handen te hebben, maar uit de openingsregels blijkt dat dit werk iets anders is: 'Ah! -La gondola, gondola!- Oh!- Grazie!' Voor een toeristisch handboek wordt de informatie op zeer onorthodoxe wijze gepresenteerd.

Het zijn gespreksflarden en impressies van toeristische activiteiten op het beroemde Venetiaanse plein, ze worden afgewisseld met architectonische beschrijvingen. De kathedraal op het San Marco-plein is de spil van het verhaal; ze wordt verbonden met de geschiedenis van Venetïe en met de moderne gang van zaken in de lagunestad. Daar doorheen is de ontstaansgeschiedenis van de mensheid verweven aan de hand van het bijbelse verhaal over Adam en Eva. Het boek eindigt zoals het begon, met onsamenhangende toeristische kreten: 'Perles rouges.- Meravigliose! - Oh!...'

Tekst als een kathedraal

De typografie van het werk ondersteunt de verschillende door elkaar lopende registers. De kreten van de omstanders zijn cursief gedrukt en breed uitgelijnd; de beschrijvingen van mensen en gebouwen springen in. Nog verder ingesprongen staat de tekst met de meest 'objectieve' informatie: citaten, Latijnse opschriften en teksten die wel uit een reisgids afkomstig lijken te zijn: 'Beneden, kasten die zijn ingelegd volgens het patroon van een Toscaanse meester'. De drie soorten beschrijvingen wisselen elkaar af, waardoor de onrustige bladspiegel de weergave lijkt van verschillende stemmen in een toneelstuk. Dat achter in het boek een uitvouwbare plattegrond van de San Marco is meegeleverd, is niet toevallig. De plattegrond geeft ook de structuur van de tekst weer, want Butor heeft getracht een kathedraal in woorden op te richten: 'de teksten imiteren de vorm van het gebouw, ze volgen de architectuur'.

Nouveau roman

De Franse romanschrijver en essayist Michel Butor was een van de leidende figuren van 'le nouveau roman' samen met schrijvers als Alain Robbe-Grillet, Claude Simon en Marguerite Duras. Na zijn studie aan de Sorbonne doceerde hij in verscheidene landen. Vanaf 1958 was hij adviseur voor uitgeverij Gallimard. In 1975 werd hij buitengewoon hoogleraar aan de Universiteit van Genève. Vooral als romancier met postmodernistische werken als Passage de Milan (1954) en La Modification (1957) trok Butor de aandacht, maar ook zijn verhandelingen over dromen en reizen zijn beroemd geworden. Een belangrijk element in het werk van Butor is het beroep dat hij doet op de lezer om de betekenis van de tekst zelf te achterhalen. Description de San Marco is daar een sprekend voorbeeld van: de lezer heeft bij deze fragmentarisch opgebouwde tekst geen houvast aan een verhaal of een intrige.

Van Description de San Marco is een klein deel van de eerste oplage gedrukt als édition originale: dit is nummer 65 van 68 exemplaren op speciaal papier. Het boek is gedrukt in november en de auteur schreef er nauwelijks twee maanden later een persoonlijke opdracht aan Koopman in. Het boekblok is niet afgesneden. Het werk is uitgegeven bij Gallimard onder het aegis NRF. De gerenommeerde uitgeverij bleef nog lang dergelijke kleine luxe oplagen produceren voor verzamelaars, maar de tijd dat er op vijf of meer verschillende soorten papier bijzondere exemplaren werden gedrukt was met de neergang van de Franse bibliofiele 'industrie' na de Tweede Wereldoorlog verleden tijd.