La photographie n'est pas l'art

De bundel met de stellige en provocerende titel La photographie n’est pas l’art (Fotografie is geen kunst) die Man Ray (1890-1976) samen met zijn artistieke vriend, de Franse schrijver André Breton (1896-1966), maakte is een duidelijk voorbeeld van een zogeheten livre de dialogue. Tekst en beeld zijn als het ware in gesprek met elkaar. De relatie tussen beide is echter niet altijd even helder, maar eerder raadselachtig. Dit is een kenmerk dat aansluit bij het surrealisme, een kunststroming waarbij het er kortgezegd om gaat de lezer-beschouwer zoveel mogelijk te verrassen en te ontregelen. Daarnaast speelt binnen het surrealisme ook de vrouw een grote rol. Deze sekse wordt ook in de bundel van Ray en Breton op een voetstuk geplaatst, niet alleen in het voorwoord, maar ook in enkele foto's, zoals die met het bijschrift 'Le sex-appeal' (De sexappeal).

De surrealistische 'toverlantaarn'

De van origine Amerikaanse kunstenaar Man Ray voorzag de twaalf door hem gemaakte foto’s in deze bundel van bijschriften, terwijl Breton het voorwoord schreef. In dit voorwoord brengt hij zijn vriend in verband met een ‘Lanterne Magique’, een toverlantaarn. Men zou deze vergelijking kunnen lezen als een ode aan Man Ray, waarbij Breton de creatieve geest van zijn vriend wil belichten. Een toverlantaarn is één van de voorlopers van de projector. Man Ray projecteert als het ware ook zijn eigen dromen, verbeeldingen, gedachten en opvattingen die voortvloeien uit zijn creatieve geest. Zijn camera is als het ware de projector van zijn psyche. De projecties ervan zijn Man Ray's foto’s.

Categorisering van Man Ray's fotografische oeuvre

Deze fantasie wordt dus aangewakkerd door de niet eenduidige en raadselachtige relatie tussen de foto’s en bijbehorende korte bijschriften in deze bundel. Man Ray speelt zelf in zijn fotografische oeuvre wel vaker met de relatie tussen vorm en gerepresenteerd concept. Zijn oeuvre is dan ook op te delen in drie categorieën foto’s: mimetische, profotografische en enigmatische foto’s.

Bij mimetische foto’s gaat het om een illustratieve weergave van de concrete werkelijkheid. Een goed voorbeeld uit La photographie n’est pas l’art van een dergelijk type foto is die van een zeepaardje, met het bijschrift ‘Histoire naturelle’.

Bij profotografische foto’s gaat het, net als bij mimetische, om de weergave van de werkelijkheid, alleen is dat wat is afgebeeld ongeloofwaardig en raadselachtig. Het object is dus wel te herkennen, maar de concrete betekenis erachter is raadselachtig. In de bundel wordt deze betekenis vaak duidelijker onder invloed van de bijschriften. Dit is het geval bij de foto met het bijschrift ‘Cerveau bien ordonné’ (Goed geordende hersenen), waarbij door de korte tekst de samenwerkende kolonie mieren ineens kan worden gezien als de representatie van de complexe hersenactiviteit van ons menselijk brein. Ook is dit het geval bij de afbeelding met het bijschrift ‘Photo de mode “collection d’hiver”’ (Wintermodecollectiefoto), wat ook typisch een voorbeeld is van een profotografische foto. Het blijkt dat de knoppen van een boom tegen de vorst zijn beschermd met een soort van witte zakjes, wat in het bijschrift wordt beschreven als dat de bomen zijn voorzien van hun modieuze wintercollectie.

Bij enigmatische foto’s is de vorm ongeloofwaardig en is daardoor het vinden van een eenduidige en juiste betekenis lastig. Het is niet duidelijk wat er precies gecommuniceerd wordt. Ray’s welbekende Violon d’Ingres (1924) is hier een goed voorbeeld van. In eerste instantie lijkt het duidelijk dat dit een vrouw is, maar door technische ingrepen van de kunstenaar is zowel de exacte vorm als ook de betekenis raadselachtig. Ook La photographie n’est pas l’art bevat enigmatische foto’s. Een goed voorbeeld hiervan is de foto met het bijschrift ‘Passage entre deux prises de vue’, waarbij het raadselachtig is wat er precies te zien is, omdat vorm en betekenis niet duidelijk zijn en dit door het bijschrift ook niet worden.

Bibliografische beschrijving

Beschrijving: La photographie n'est pas l'art : 12 photographies / Man Ray ; avant-propos de André Breton. - [Paris] : G.L.M., 1937. - [17] bl : ill. ; 26 cm.

Drukker: G.L.M.

Oplage: Onbekend

Exemplaar: Exemplaar op 'papier teinté' en 'papier couché jaune paille'

Bibliografie: Monod-9489

Aanvraagnummer: KW KOOPM L 506

Literatuur

• David Bate, Photography & Surrealism. London/New York, I.B. Tauris, 2011.
• André Breton, Manifeste du surréalisme. Paris, Gallimard, 1966.
• Paul van Capelleveen, Sophie Ham et Jordy Joubij, Voix et visions. La Collection Koopman et l’Art du Livre français. La Haye, Koninklijke Bibliotheek, Bibliothèque nationale des Pays-Bas. Zwolle, Waanders, 2009.
• Emmanuelle de l'Ecotais, Man Ray: La photographie a l'envers. Paris, Centre Georges Pompidou, 1998
• Wouter Marinissen, 'La lanterne magique: Man Ray et l’éclairage de l’énigme dans La photographie n’est pas l’art, in: Relief, Revue électronique de littérature française, 11 (2017) 1, p. 24–39.
• Yves Peyré, Peinture et poésie, Le dialogue par le livre 1874-2000. Paris, Gallimard, 2001.