La triloterie : poèmes composés en 1918

Op een dag werd het surrealisme uitgevonden en op een andere dag het woord ervoor. Het woord 'surréalisme' werd verzonnen door Apollinaire, die aarzelde tussen 'surréalisme' en 'surnaturalisme'. Een van zijn vrienden, Pierre Albert-Birot, had er aanvankelijk een andere naam voor: 'ultraréalisme', maar toen Albert-Birot voor de titelpagina van Apollinaires Les mamelles de Tirésias een beslissing forceerde, kwam er te staan: 'drame sur-réaliste'. Albert-Birot was een kunstenaar en dichter die als een van de kleine uitgevers na de Eerste Wereldoorlog actief was en in zijn tijdschrift gastvrij de jonge en vernieuwende literatuur onthaalde die door de gevestigde uitgeverijen angstvallig buiten de deur werd gehouden. Van deze kleine uitgevers zijn La Sirène en Au Sans Pareil de meest bekende. Albert-Birot was voor meerdere tijdschriften verantwoordelijk, zoals het tijdschrift Sic (dat liep van 1916 tot 1919), Du (slechts 4 afleveringen in 1926), en zo nog het een en ander. Deels werden die gedrukt op een eigen pers (Sic juist niet) en daarmee was Albert-Birot ook nog een van de weinige 'private presses' van Frankrijk voor de Tweede Wereldoorlog.

Visuele vorm

Sic was ook de naam van de uitgeverij en later ook van de drukkerij van Pierre en Germaine Albert-Birot. De visuele vorm van zijn poëzie vond hij dermate belangrijk, dat hij een grote belangstelling voor zet- en drukwerk aan de dag legde. De naam werd al gauw geassocieerd met de futuristische, dadaïstische en later surrealistische stromingen, zij het dat Sic als een dissident werd beschouwd, dat het naast de allereerste van deze revolutionaire tijdschriften, zoals Dada van Tristan Tzara en 391 van Francis Picabia, goed kon uithouden, al was het kort, zoals levens van tijdschriften nu eenmaal meestal zijn. Afkomstig uit de kubistische hoek zou Albert-Birot nooit geheel en al een dadaïst of surrealist worden. Maar tijdschriften zoals die van hem zorgden ervoor dat de Zwitserse uitvinding van het dadaïsme in Parijs verspreid werd.

Houtsnede met standbeeld

Het is- voor zo’n modernistisch boek - bijna gebruikelijk dat auteur en illustrator een andere loopbaan volgen dan waarvoor zij zijn opgeleid: Survage zou architect worden en Albert-Birot beeldhouwer. De houtsnede van Survage verscheen eerder in het tijdschrift Sic, aflevering 53/54 van december 1919 bij de tekst van Albert-Birot waarmee het boekje in 1920 opende: La légende. Centraal in deze – curieus en nadrukkelijk niet rechthoekige - houtsnede staat het standbeeld dat de bevolking toespreekt door een megafoon. In de houtsnede lijkt die eerder op de snavel van een vogel. Rond het beeld danst een extatische massa, die kreten slaakt als 'rrrrrrrron' of 'ou ou ou ou' (je ziet het echtpaar Albert-Birot met plezier het handzetsel samenstellen en nog meer loden letters 'o' en 'u' uit de letterkast opdiepen). Dit gedicht was feitelijk een toneelstukje dat Albert-Birot bij voorkeur met dansende acteurs wilde laten uitvoeren.

De andere illustatie (in kleur) wordt in het boek toegeschreven aan een zekere F.T. Deze initialen staan voor F. Torowai, pseudoniem van auteur-uitgever Albert-Birot zelf. De afbeelding is een op Chinees papier gedrukte rode bloem uit het tweede gedicht van de bundel, 'Les invectives contre l'automne'. Het boekje - nog geen 16 bij 12 centimeter - is eerlijk gezegd niet vakkundig gedrukt, maar de kleine oplage maakt er toch nog iets speciaals van: dit is nummer 87 van de slechts 124 exemplaren, gedrukt op papier van Arches. Het sluit af met 27 marginale gedichten bij Omar Khayyam. De vreemde toelichting daarbij luidt: iemand is ons komen storen voor we ermee klaar waren. De typografie van het laatste gedicht - met een halve regel 'gerezen wit'- laat zien dat met een klein budget technisch goed drukken niet makkelijk is. In deze periode liet Sic de boeken nog drukken door een buurtdrukker, de uit Rusland afkomstige Rirachowsky, die maar één drukpers bezat en een zeer gunstig tarief berekende. Perfectie was bij de prijs niet inbegrepen.