Dormir, dormir dans les pierres : poème

Door het surrealisme zijn veel vriendschappen verbroken. Yves Tanguy zegde er nota bene de vriendschap met liedzanger Jacques Prévert (die hij bij de marine had leren kennen), en de schrijvers Raymond Queneau en Georges Duhamel voor op. Hij hield er wel een fraaie carrière binnen het surrealisme aan over en ontegenzeglijk is Tanguy dankzij het surrealisme doorgestoten tot de kern van zijn kunst.

Tanguy,schilder van portretten, dieren en landschappen in gouache en andere technieken,is nooit abstract, zei een tijdgenoot: alles wat hij schildert, is gezien, het zijn landschappen, zij het landschappen van de ziel. Overigens deed hij niet alleen vrienden van de hand, ook vernietigde hij veel van zijn pre-surrealistische werk. Hoewel hij veel van de surrealistische manifesten mede-ondertekende en de politiek van de leider André Breton volgde, bleef hij binnen de groep bijna onzichtbaar, een buitenstaander, die zijn eigen weg wilde volgen en uiteindelijk in 1939 naar Amerika vertrok. De 15 pentekeningen die Tanguy in 1927 maakte bij de gedichten van medestander Benjamin Péret worden gerekend tot zijn beste illustraties, omdat in dit boek beeldtaal en gedicht exact in balans zijn.

Benjamin Péret debuteerde in 1921 met Le passager du transatlantique, toen de Parijse kunstwereld nog in het teken van Dada stond. In 1927 was die wereld al grondig surrealistisch. Zijn werk uit deze jaren laat zien dat hij zich midden in de actuele kunst bevond: ze werden geïllustreerd door, achtereenvolgens, Hans Arp, Max Ernst, Man Ray en Yves Tanguy. Péret stond bekend als een scherp satiricus, antibourgeois, anti alles eigenlijk (het leger, de clerus, het Christendom, het Stalinisme). De vijf gedichten die samen de bundel Dormir, dormir dans les pierres (Slapen slapen in de stenen) uitmaken, verschenen eerder in het tijdschrift Cahiers du Sud (1926). De nummering van de gedichten maakt deel uit van Tanguy's tekeningen.

Slaap als ontsnappingsmiddel

Het zijn enkele van de weinige liefdesgedichten die Péret schreef. Ze spelen zich af in het gebied van slapen en dromen, in een landschap met transparante mineralen, zoals glas en zout, en eenvoudige planten en bloemen, zoals het madeliefje. Het is een eenzame wereld, waarin waarheid in steenkool schuilt en waar de wind een voorbode van verandering is. Slaap wordt er voorgesteld als eenwording met de natuur, in het bijzonder met stenen en rotsen. Net als alcohol en dood geeft slaap de mogelijkheid te ontsnappen aan de ratio. De tekst is ingegeven door vrije associaties, maar bij Péret, aanhanger van de écriture automatique, verwordt dit nergens tot een trucje. Droom, dood, liefde en poëzie zijn als thema's hecht met elkaar verweven.

Péret paste bij uitstek in het fonds van de Éditions surréalistes in Parijs. De uitgeverij werd opgericht in 1926 en bestond tot 1968. In totaal werden er 59 werken gepubliceerd, waarvan Dormir, dormir dans les pierres het zevende is. De uitgeverij bracht ook politieke pamfletten en tentoonstellingscatalogi op de markt, maar tegenwoordig zijn de poëzie-uitgaven het meest gewild, vooral vanwege de beroemde illustraties. Alle grote namen van het surrealisme duiken op in het fonds. Het boek van Péret, verschenen op 31 januari 1927, beslaat 34 ongenummerde pagina’s in een geïllustreerd kartonnen omslag. De oplage bedraagt 205 exemplaren, waarvan dit er één op gewoon gevergeerd papier is. Alle exemplaren - ook dit exemplaar: nummer 36 - zijn gesigneerd door auteur en kunstenaar. Aan een deel van de oplage heeft de kunstenaar persoonlijk de laatste hand gelegd: op het omslag en de titelpagina is met witte verf een rotspartij geaccentueerd en zijn een meertje in groen en twee piramiden in rood bijgekleurd. Dit exemplaar hoort tot dat speciale deel van de oplage. Exemplaren op Japans papier hebben nog extra toevoegingen in gouache.

Bibliografische beschrijving

Beschrijving: Dormir, dormir dans les pierres: poème / Benjamin Péret ; dessins d'Yves Tanguy. - Paris : Éditions Surréalistes, 1927. - [31] p. : ill. ; 23 cm

Drukker: Éditions Surréalistes (Parijs)

Oplage: 205 exemplaren

Exemplaar: Nummer 36 van de 175

Bijzonderheid: Gesigneerd door auteur en kunstenaar

Bibliografie: Bénézit 13-455 ; Castleman 179 ; Hogben 80 ; Mahé III-92 ; Monod 8959

Aanvraagnummer: KW Koopm M 743

Literatuur

• Paul van Capelleveen, Sophie Ham, Jordy Joubij, Voices and visions. The Koopman Collection and the Art of the French Book. The Hague, Koninklijke Bibliotheek, National Library of the Netherlands; Zwolle, Waanders, 2009
• Paul van Capelleveen, Sophie Ham, Jordy Joubij, Voix et visions. La Collection Koopman et l'Art du Livre français. La Haye, Koninklijke Bibliotheek, Bibliothèque nationale des Pays-Bas; Zwolle, Waanders, 2009
• Julia Field Costich, The poetry of change: A study of the surrealist works of Benjamin Péret. Chapel Hill, University of North Carolina Press, 1979
• Karin von Maur, Yves Tanguy und der Surrealismus. Ostfildern-Ruit, Hatje Cantz, 2000.
• Benjamin Péret, Benjamin Péret. Paris, Seghers, 1961
• Georges Sebbag, Les Éditions Surréalistes, 1926-1968. Paris, Institut Mémoires de l'Edition contemporaine (IMEC), 1993