De Blauwe Schuit: De terugkomst

Af en toe werden gelegenheidsgedichten gepubliceerd door De Blauwe Schuit. Ze werden in kleine oplagen gedrukt.

Simon Vestdijk schreef een gedicht voor de tweede verjaardag van Herbert Henkels in 1942: De terugkomst. Het werd een jaar later gedrukt bij zijn derde verjaardag.

Vestdijk en Henkels

De tekst stond helemaal in het teken van de oorlog en de afwezigheid van vader August Henkels, die net als Vestdijk gevangen was gezet in kamp St Michielsgestel. Dat kamp was gevestigd in het kleinseminarie Beekvliet in de buurt van Den Bosch. Henkels herinnerde zich dat een van zijn kamerbewoners Vestdijk (ook kamergenoot) eraan herinnerde dat Henkels zoontje jarig was, 'waarna de vruchtbare Vestdijk onmiddellijk naar de pen greep om zijn verzuim alsnog te herstellen met de aanbieding van dit gedichtje.'

Een jaar later kon het worden gepubliceerd. Henkels was inmiddels weer thuis toen hij Werkman op 1 september 1943 voorstelde om dit gedicht voor Herberts verjaardag (27 november) te drukken. De andere twee uitgevers - Buning en Zuithoff - hadden hier geen bemoeienis mee. Het was een 'privé-uitgave', maar wel onder de vlag van De Blauwe Schuit en mét het uitgeversvignet in het colofon.

Een eenvoudige uitgave graag!

Nadat Henkels op 8 september 1943 een eerste proef ontving duurde het even voordat er antwoord kwam.

Kast van August Henkels met panelen door H.N. Werkman
Download

Kast van August Henkels met panelen door H.N. Werkman

Kast van August Henkels met panelen door H.N. Werkman

Intussen leverde Werkman beschilderde panelen voor een kast van Henkels: twaalf schilderingen die Henkels 'als kostbare juweelen' zag glinsteren. Intussen hield dominee Henkels zich ook bezig met een jonge gevangene en moest hij de ouders van een andere jongeman diens dood gaan melden. De proeven van het cadeaugedicht voor zijn zoon bleven even liggen.

Over deze uitgave (en Ballade voor een gevangen dichter) schreef Henkels aan Werkman (14 september): 'Maak ze niet te kostbaar; eenvoud is het mooiste voor dit soort dingen.' Maar Werkman kon het niet laten ze iets feestelijker te maken, schreef hij eind september: 'Ik had ze graag nog wat eenvoudiger gemaakt maar door de grootste lust die ik er nu juist in had, zijn ze wat bewerkelijker geworden.' Het papier voor De terugkomst 'werkt erg mee om de kleuren nog te verlevendigen'. Op 1 oktober zou Werkman de oplage aan Henkels sturen.

De opinie van Henkels en Vestdijk

Henkels vond de uitgave 'vroolijk-kinderlijk en kleurig', precies geschikt voor zo'n jonge jongen, al was het natuurlijk niet echt bedoeld voor het kind dat nog niet kon lezen.

Vestdijk bedankte op 17 oktober 1943 voor de uitgave. Henkels had hem kennelijk niet gevraagd of hij het nu mocht uitgeven: 'Ik was het bestaan hiervan geheel vergeten, - des te groter was de verrassing!' En: 'mijn "Herbertje" [is] wat stijf in de gewrichten, maar enfin. Ik vind Werkman dit keer nogal geslaagd'. Vestdijk vond de illustraties van Werkman vaak te weinig symbolisch: 'Als zuivere "decoratie" vind ik zijn dingen niet "mooi" genoeg; zij moeten dus wat "beteekenen", en soms doen zij dat, en soms niet.' Het eigen exemplaar van Werkman bevindt zich nu in de Koninklijke Bibliotheek.

De illustraties van Werkman

Werkman maakte een grote omslagillustratie en een kleinere illustratie tegenover het gedicht. Het tweede bestaat uit rode lijnen en een blauw vlak, gemaakt met twee sjablonen en de inktroller (eerst blauw, dan rood). Je zou er een lier in kunnen zien.

Volgens de beschrijving in het Werkman Archief van het Groninger Museum deed de omslagillustratie 'door de poliepachtige vormen [...] denken aan een waterplant'. Hiervoor gebruikte Werkman verschillende sjablonen. Hij drukte eerst de grote vormen in blauw, vervolgens geel en groen. Daarna de rode vormen (met één sjabloon, van boven naar beneden gerold) en tenslotte drukte hij de zwarte sjablonen onderaan (ze lijken bruin).

In de openingen van de gele en groen vorm maakte hij stippels. Die werden met de hand gestempeld en Werkman varieerde in het aantal stippen. Veel omslagen hebben vier stippen, maar er is er ook (minstens) één met zes stippen.

[Auteur van deze bijdrage: Paul van Capelleveen]

Copyright

© De tekst van S. Vestdijk wordt hier gereproduceerd met exclusieve toestemming van de Erven Vestdijk.

Beschrijving van BS31

S. Vestdijk, De terugkomst. [Druksels van H.N. Werkman].

4 pagina's, gevouwen, 250x176 mm

Oktober 1943.

Oplage: 25.

Letter: Smalle halfvette Hollandsche Mediaeval (tekst), Hollandse Mediaeval (colofon).

Papier: Lichtbruin gekleurd drukpapier, met ingesloten vezels, machinaal vervaardigd, met een watermerk van een bloemhoofd en een monogram ‘SH’.

Colofon: 'Colophon Gedicht van S. Vestdijk, aangeboden aan F.R.A. Henkels ter gelegenheid van den tweeden verjaardag van diens zoon Herbert op 27 November 1942 te St. Michielsgestel. En gedrukt voor den derden verjaardag van Herbert in November 1943 door H.N. Werkman in een oplage van 25 exemplaren.'

Literatuur:

  • Groninger Museum. Werkman Archief [Online]
  • F.R.A. Henkels, Logboek van de Blauwe Schuit. Groningen, 1982.
  • Schepelingen van De Blauwe Schuit: brieven van Bertus Aafjes, K. Heeroma, M. Nijhoff, S. Vestdijk en Hendrik de Vries aan F.R.A. Henkels, 1940-1946. Den Haag, 2003.
  • Hendrik Nicolaas Werkman, Brieven rond De Blauwe Schuit (1940-1945). Nijmegen, 2008.
  • Ate Zuithoff, Hendrik Werkman en De Blauwe Schuit: herinneringen van een schipper. Utrecht, 1995