Fêtes
Jaar: 1971
Auteur: Jacques Prévert (1900 - 1977)
Kunstenaar: Alexander Calder (1898 - 1976)
Uitgeverij: Maeght éditeur
De elementaire vormen in het grafisch werk van Alexander (Sandy) Calder herinneren aan zijn drie-dimensionale, metalen of houten mobielen, die zacht heen en weer wiegen in museumzalen. 'Niets daarvan ligt vast', zei Calder: 'Ieder onderdeel kan bewegen, verschuiven, heen en weer zwaaien in een steeds wisselende samenhang met de andere elementen van dat universum.' ('None of this is fixed. Each element can move, shift, or sway back and forth in a changing relation to each of the other elements in this universe.')
Ook in het platte vlak gebruikte Calder abstracte vormen. Zo abstract zijn die vormen overigens niet: volgens collega-kunstenaar Fernand Léger zijn ze gebaseerd op uiteenlopende dagelijkse voorwerpen ('scattered elements of daily modern life'), zoals die zich bijvoorbeeld op de daken aftekenen tegen de hemel. Maar Calder nuanceerde dit (maar dan spreekt hij over zijn mobielen): 'Geen fragmenten, maar abstracties', waarbij die abstracties niet lijken op iets dat leeft, behalve in hun wijze van reageren. ('Not extractions, but abstractions. Abstractions which resemble no living thing, except by their manner of reacting').
-
Litho door Alexander Calder (p. 11)
-
Litho door Alexander Calder (p. 23)
-
Fêtes, colofon
Reliëf in het platte vlak
De vormen zijn ook in het platte vlak ontdaan van franje, maar daarin ontstaat de beweging niet door tocht of wind. Ondanks de twee-dimensionaliteit van het papier vertonen de illustraties in Fêtes reliëf. De verzadigde kleuren geel, blauw, rood en groen brengen er leven in en de suggestie van beweging. Calder's werk wordt daarom vaak 'kinetisch' genoemd. Het werk kan worden vergeleken met dat van Joan Miró: het maakt een evenzo feestelijke indruk. Dat tekent de kunstenaar die heeft gezegd dat kunst 'vrolijk' en niet 'luguber' moest zijn.
Calder en de boekkunst
Calder werd opgeleid tot ingenieur, doorliep daarna de avondopleiding van de Art Student's League in New York, werkte als industrieel tekenaar en na een ontmoeting met Mondriaan in 1930 legde hij zich toe op het maken van mobielen, waaronder omvangrijke staande en hangende kunstwerken voor de openbare ruimte (mobielen en stabielen, zo betiteld door Duchamp en Hans Arp). Daarnaast ontwierp Calder theaterdecors, tapijten en juwelen, vooral halskettingen, en illustreerde hij enkele kinderboeken en boeken in kleine oplagen tussen 1941 en 1955. De lijntekeningen in deze uitgaven zijn verwant aan de etsen die hij in 1967 maakte voor het boek La proue de la table met een tekst van Yves Elléouët en in 1974 voor Santa Claus met een tekst van e.e. cummings. Ook al beoefende hij alle terreinen van de grafische kunst (van ets tot houtsnede), en werd hij later vaak gevraagd om de omslagen van tijdschriften en catalogi te illustreren, met boekkunst in engere zin hield hij zich slechts sporadisch bezig.
Feest
Eind jaren veertig ontstond een reeks gouaches met cirkels en kleurrijke organische vormen tegen een witte of rode achtergrond en ook zijn schilderijen op linnen of triplex ('plywood') komen dicht in de buurt bij de etsen die Calder maakte voor het uitzonderlijke boek Fêtes in 1971. Het exemplaar in de Koopman Collectie bestaat uit losse katernen in omslag, het geheel in een linnen cassette; het formaat is bijna 50 bij 35 cm. De tekst voor het boek werd geschreven door de populaire dichter Jacques Prévert (sommige gedichten van Prévert zijn als liedteksten gebruikt). Het is een lange hommage aan Calder in de vorm van een proza-gedicht. Hij beschrijft de kunstenaar als een warme persoonlijkheid met de energie, het plezier en de speelsheid van een dolfijn. Zijn tekens in Fêtes spreken: 'Il suffit de les écouter: ils parlent', zegt hij. (Luisteren volstaat: ze praten.)
-
Tekstpagina met litho door Alexander Calder (p. 26-27)
Calder maakte zeven etsen in reliëfdruk ('embossed etchings', 'eaux-fortes gaufrées en couleurs'). De vergelijking met zijn gouaches is niet voor niets gemaakt, want voor deze etsen maakte Calder eerst een preciese tekening in kleur. Vervolgens sneed hij de getekende vormen uit in een metalen blad. Deze losse vormen werden op de etspers gelegd ('these shapes were laid out in the open press'), overeenkomstig de oorspronkelijke tekening. De van te voren bepaalde kleuren werden er op gestreken ('brushed on'), het papier werd erop gelegd en het geheel door de pers gehaald. De kleine metalen vormen zorgden voor een subtiele reliëfdruk in het papier. Deze persoonlijke etstechniek, typisch die van een beeldhouwer, is helemaal gericht op het verkrijgen van diepte en een drie-dimensionele werking. Met de briljante kleuren en de lofrede van Prévert is Fêtes een dubbel feestelijk boek geworden.
Bibliografische beschrijving
Beschrijving: Fêtes / Alexander Calder [eaux-fortes] ; Jacques Prévert [texte]. - Paris : Maeght éditeur, 1971. - 39 p. : ill. ; 49 cm
Drukker: Fequet et Baudier (tekst) Adrien Maeght (Paris) (etsen)
Oplage: 225 exemplaren
Exemplaar: Nummer 87 van de 175 op vélin d'Arches
Lettertype: Bodoni
Bijzonderheid: Gesigneerd door de auteur en de kunstenaar
Bibliografie: Bénézit 3-117 ; Johnson 152 ; Monod 9290 ; Prout II-71-05
Aanvraagnummer: KW Koopm E 70
Literatuur
- Maurice Besset (Red.), Alexander Calder. Zürich, Kunsthaus, 1975
- Calder: Gravity and grace. London, Phaidon, 2004.
- Paul van Capelleveen, Sophie Ham, Jordy Joubij, Voices and visions. The Koopman Collection and the Art of the French Book. The Hague, Koninklijke Bibliotheek, National Library of the Netherlands; Zwolle, Waanders, 2009
- Paul van Capelleveen, Sophie Ham, Jordy Joubij, Voix et visions. La Collection Koopman et l'Art du Livre français. La Haye, Koninklijke Bibliotheek, Bibliothèque nationale des Pays-Bas; Zwolle, Waanders, 2009
- De l'écriture à la peinture. Saint-Paul, Fondation Maeght, 2004
- Jean Lipman, Calder's universe. New York, The Viking Press, 1976
- Marla Prather, Alexander S.C. Rower, Arnauld Pierre, Alexander Calder 1898-1976. Washington, National Gallery of Art; New Haven, Yale University Press, 1998