Les mains libres
Jaar: 1937
Auteur: Paul Éluard (1895 - 1952)
Kunstenaar: Man Ray (1890 - 1976)
Uitgeverij: Jeanne Bucher
Toen Man Ray op 14 juli 1921 voor het eerst voet zette in Parijs, zat de dichter Paul Éluard al bij de schrijvers Breton, Aragon en Soupault aan tafel. Het was in café Certà waar alle jonge dadaïsten en surrealisten samenkwamen en discussieerden. Éluard was aanvankelijk een eenzame dichter die gekweld werd doorwanhopige liefdes en een slechte gezondheid. In de loop van de roerige jaren twintig, wist hij zich in het gezelschap al gauw te ontwikkelen tot een geëngageerde dichter van het surrealisme. Helaas voor Éluard verdwenen de crises van eenzaamheid niet; Salvador Dalí pikte zijn jeugdliefde Gala (Helena Diakonova) in.
Rayographies
Dezelfde avond dat hij aankwam in Parijs werd Man Ray door zijn vriend Marcel Duchamp aan Éluard en de overige surrealisten voorgesteld. Pas tussen 1934-1939 ontstond er echter een intieme vriendschap tussen de dichter en de Amerikaanse kunstenaar. Man Ray begon, als ieder kind, op vijfjarige leeftijd te schilderen, maar werd, naar eigen zeggen, op de Academie voor Schone Kunsten toegelaten toen hij zeven was. Het bleef echter niet bij schilderen. Experimenten met nieuwe technieken en objecten leverden hem, geholpen door toeval, bekendheid op door zijn uitvinding van een fototechniek, Rayographies, waarbij objecten op fotopapier werden gelegd en zo in het ontwikkelproces hun afdruk achterlieten.
-
Titelpagina met opdracht van Man Ray aan Florence Meyer
-
Illustratie door Man Ray (p. 114)
-
Gedicht door Paul Éluard (p.115)
Vrijspel
Minder bekend zijn de 54 tekeningen van Man Ray uit Les mains libres die door Éluard aan de hand van veelal korte maar krachtige gedichten 'geïllustreerd' werden. Het sobere en elementaire woordgebruik van Éluard maakte hem de juiste persoon om de beeldende kunst van Ray te illustreren. Zo blijft de lezer vrij een eigen visie op tekst en beeld te creëren. Een van de gedichten heet 'Geschiedenis van de wetenschap' en begint als volgt:
Je vreest de mens.
Pas op voor vuur.
en eindigt met:
Voortdurend vuur uitvinden
Lucht aarde en water
Zijn kinderen
Zowel bij Ray als bij Éluard is 'vrijheid' hier een centraal thema. De titel Les mains libres betekent niet alleen 'handen vrij' maar staat ook voor het 'vrijspel' van de verbeelding, de tekenhand en de dichtersgeest.
Dit exemplaar van Les mains libres bevat tevens een opdracht in handschrift van Ray aan zijn leerling-fotograaf Florence Meyer. Zij speelde viool, volgde studies dans en acteren, maar werd succesvol als portretfotograaf van beroemdheden uit haar tijd, zoals Judy Garland, Vladimir Horowitz en Thomas Mann. Later trouwde zij met de acteur Oscar Homolka.
De bundel eindigt met twee portretten van Marquis de Sade die begeleid worden door twee polemisch getoonzette gedichten. De uitgave bevat ook tien portretten en tekeningen die niet van gedichten zijn voorzien, getiteld 'Portraits' en 'Details'.
-
Portret van De Sade door Man Ray (p. 174)
-
Portret van Paul Éluard door Man Ray
Bibliografische beschrijving
Beschrijving: Les mains libres : dessins / Man Ray ; illustrés par les poèmes de Paul Éluard. - Paris: Jeanne Bucher, 1937. - 176 p., [14] bl. pl. : ill. ; 29 cm
Drukker: Henri Jourde (Parijs)
Oplage: 675 exemplaren
Exemplaar: Nummer 316 van de 650 op Chester vergé
Bijzonderheid: Met opdracht in handschrift van Man Ray aan Florence Meyer.
Bibliografie: Bénézit 9-120 ; Hogben 104 ; Monod 4217
Aanvraagnummer: KW Koopm K 306
Literatuur
- Paul van Capelleveen, Sophie Ham, Jordy Joubij, Voices and visions. The Koopman Collection and the Art of the French Book. The Hague, Koninklijke Bibliotheek, National Library of the Netherlands; Zwolle, Waanders, 2009
- Paul van Capelleveen, Sophie Ham, Jordy Joubij, Voix et visions. La Collection Koopman et l'Art du Livre français. La Haye, Koninklijke Bibliotheek, Bibliothèque nationale des Pays-Bas; Zwolle, Waanders, 2009
- Jean-Charles Gateau, Paul Éluard et la peinture surréaliste (1910-1939). Genève, Droz, 1983
- Jean-Charles Gateau, 'Paul Éluard', in: Dictionnaire de poésie de Baudelaire à nos jours. Paris, Presses universitaires de France, 2001, p. 232-238
- Annick Lionel-Marie, Paul Éluard et ses amis peintres, 1895-1952. Paris, Centre Georges Pompidou, 1982
- Man Ray. Marina Vanci-Perahim (Red.). New York, Cameo/Abrams, 1998
- Arturo Schwarz, Man Ray: Rigour of imagination. London, Thames & Hudson, 1977
- Violaine Vanoyeke, Paul Éluard: Le poète de la liberté. Paris, Julliard, 1995