Lunes en papier

Jaar: 1921

Auteur: André Malraux (1901 - 1976)

Kunstenaar: Fernand Léger (1881 - 1955)

Uitgeverij: Éditions de la Galerie Simon

Via de connecties van Max Jacob was Malraux vertrouwd geraakt met de wereld van de beeldende kunst. Hij leerde Daniel-Henry Kahnweiler (1884-1979) kennen, die in Mannheim geboren werd en 1907 een kleine galerie begonnen was in Parijs. Kahnweiler zag meteen het belang in van het werk van Picasso, Braque, Gris en Léger, kubistische kunstenaars,'jonge grappenmakers', zoals de pers hen afschilderde. Men vond hun werk maar niks: afschuwelijk lelijk en van een opgeblazen pretentie. Maar dankzij Kahnweiler konden zij hun werk verkopen. Hij verdedigde hen tegen de schandaalpers en zo kon het kubisme toch voet aan de grond krijgen.

Kahnweiler als uitgever

Naast kunsthandelaar was Kahnweiler ook uitgever. Tussen 1909 en 1914 publiceerde hij enkele door André Derain en Picasso geïllustreerde boeken van Guillaume Apollinaire en Max Jacob. Dat waren toen nog onbekende schrijvers die naar zijn mening met woorden hetzelfde deden als de kubistische schilders met verf. Kahnweilers activiteiten werden onderbroken door de Eerste Wereldoorlog, een periode die hij noodgedwongen in Zwitserland doorbracht. Omdat hij de Duitse nationaliteit had, waren zijn bezittingen in beslag genomen. Toch lukte het hem om onder de naam van een goede vriend, André Simon, na de oorlog opnieuw te beginnen. Tussen 1920 en 1940 zou de Éditions de la Galerie Simon, gevestigd op Rue d'Astorg nr. 29bis, een fors aantal bibliofiele uitgaven van auteurs als Max Jacob, Raymond Radiguet, Erik Satie, Pierre Reverdy, Antonin Artaud en vele anderen publiceren. Vanzelfsprekend werden ze geïllustreerd door de beroemde kunstenaars uit Kahnweilers galerie.

Lunes en papier is voorzien van zeven (kleine en grote) abstracte voorstellingen met een gevarieerd patroon van cirkelmotieven, lijnen en blokken in zwart-wit. Het is het eerste boek dat Fernand Léger (1881-1955) met houtsneden heeft geïllustreerd. Op het voorplat staat het vignet van Kahnweiler: twee schelpen met daartussen zijn monogram. Léger veroorzaakte in 1911 met zijn 'Naakt in het bos' ('Nus dans la forêt') een sensatie op de Salon des Indépendants. Kahnweiler was meteen geïntrigeerd en zocht contact met de maker, die tot dan toe in zijn onderhoud voorzag als tekenaar op een architectenbureau. Léger werd spottend 'tubiste' genoemd vanwege zijn buisachtige voorstellingen; hij voelde zich geïsoleerd en niet gewaardeerd. Het contract dat Kahnweiler met hem afsloot betekende een ommekeer. Léger zou hem daarvoor altijd dankbaar blijven.

Absurdisme

De oplage van Lunes en papier was klein: er werden maar 112 exemplaren gedrukt, waarvan dit er één op Hollands Van Gelder papier is, voorzien van de handtekeningen van auteur (zwarte pen) en kunstenaar (paars potlood). Lunes en papier zet de lezer voortdurend op het verkeerde been, te beginnen met de cryptische ondertitel en de waarschuwing voorin het boek: 'in dit boek is niets symbolisch'. De drie verhalen zijn absurdistisch, met vreemde plotwendingen en metaforen, luchtig, soms humoristisch van toon terwijl het toch om schijnbaar ernstige zaken gaat en eindigt met de dood van de Dood.

Het boek werd opgedragen aan Max Jacob, de bizarre schrijver die Malraux in 1919 had leren kennen en wiens invloed in Lunes en papier merkbaar is. Malraux zou later zijn eersteling kwalificeren als een 'gloire de café'. Maar het paste goed bij de surrealistische en dadaïstische opvattingen van die tijd. Kahnweiler bleef er trots op dat hij het eerste boek publiceerde van André Malraux, wiens carrière culmineerde in een ministerschap van cultuur onder Charles de Gaulle. Malraux heeft het respect van Kahlweiler beantwoord door hem bij wijze van verjaardagscadeau te onderscheiden met het Légion d'honneur. Kahnweiler bedankte echter voor de eer: hij voelde niets voor 'de Staat' en al helemaal niets voor staatsbemoeienismet de kunst.

Bibliografische beschrijving

Beschrijving: Lunes en papier : petit livre où l'on trouve la relation de quelques luttes peu connues des hommes, ainsi que celle d'un voyage parmi des objets familiers mais étranges / André Malraux ; le tout selon la vérité et orné de grav. sur bois également très véridiques par Fernand Léger. - Paris : Simon, 1921. - [34] p. : ill. ; 32 cm

Drukker: Birault (Paris)

Oplage: 112 exemplaren

Exemplaar: Nummer 22 van de 102 op Hollands Van Gelder

Bijzonderheid: Gesigneerd door auteur en kunstenaar

Bibliografie: Carteret IV-262 ; Hogben 64 ; Johnson 34 ; Mahé compl.-50 ; Monod 7696

Aanvraagnummer: KW Koopm A 173

Literatuur

• Pierre Assouline, L'homme de l'art: D.-H. Kahnweiler (1884-1979). Paris, Balland, 1988
• Paul van Capelleveen, Sophie Ham, Jordy Joubij, Voices and visions. The Koopman Collection and the Art of the French Book. The Hague, Koninklijke Bibliotheek, National Library of the Netherlands; Zwolle, Waanders, 2009
• Paul van Capelleveen, Sophie Ham, Jordy Joubij, Voixet visions. La Collection Koopman et l'Art du Livre français. La Haye, Koninklijke Bibliotheek, Bibliothèque nationale des Pays-Bas; Zwolle, Waanders, 2009
• Daniel-Henry Kahnweiler. Paris, Centre Georges Pompidou, 1984
• Fernand Léger. Paris, Centre Georges Pompidou, 1997
• Fernand Léger 1911-1924: The rhythm of modern life. Munich, Prestel, 1994
• André Malraux, Oeuvres complètes,I. Paris, Gallimard, 1989
• Christiane Moatti, 'Lunes en papier signé Léger et Malraux', in: Europe: Revue littéraire mensuelle, 75 (1997), 818/819, p. 122-135
• Olivier Todd, André Malraux: Une vie. Paris, Gallimard, 2001