Le Panama ou Les aventures de mes sept oncles : poème

Blaise Cendrars werd geboren bij Neuchâtel in 1887 en overleed in Parijs in 1961. Dat lijkt op een overzichtelijk bestaan, maar zo simpel ligt het niet. Cendrars begon als wereldreiziger, wat ook tot uitdrukking kwam in zijn boeken. Niet alleen verliet hij huis en haard in 1904 om leerling-juwelier te worden in Sint Petersburg, hij zou ook zijn eigenlijke naam (Fréderic Louis Sauser) inruilen voor het pseudoniem waaronder hij bekend is geworden.

In 1907 ging hij naar Zwitserland (Bern), in 1910 reisde hij verder naar Parijs om in 1911 via Sint Petersburg naar New York te vertrekken. Daar schreef hij zijn eerste werk, Les Paques, onder pseudoniem: Blaise Cendrart. Die slot-t zou later wijken voor een 's'. Het was een met zorg gekozen pseudoniem: de voornaam Blaise stond voor het vuur (braise) dat alles wat het aanraakt verandert in as (cendres): 'schrijven is levend verbranden, maar het betekent ook uit de as herboren worden'. Die verbranding had overigens ook te maken met een jeugdvriendin uit Sint Petersburg die in 1907 levend verbrandde (waarschijnlijk zelfmoord).

Dynamische poëzie

Na zijn terugkeer in Parijs stortte Cendrars zich in de wereld van kleine uitgevers, kunstenaars en anarchisten. Samen met Sonia Delaunay publiceerde hij het nu bijzonder kostbare boek La prose du Transsibérien et de la Petite Jehanne de France. De uitgave verscheen in 1913 bij de Éditions des Hommes nouveaux met pochoir illustraties van Delaunay op vier langgerekte stroken. Links de illustratie en rechts de tekst waardoorheen ook weer kleurvlakken gedrukt zijn. Helemaal bovenaan, naast de titelgegevens, is een kaart van Siberië afgedrukt. Delen van een landkaart gebruikte Cendrars ook voor een ander gedicht: Le Panama ou les aventures de mes sept oncles. Deze tiende uitgave van uitgeverij La Sirène bevat een houtsnede in Inca-stijl, een facsimile van een folder over Denver en 25 figuren van spoorweglijnen.

Treinen naar west en oost

Het gedicht Panama of de avonturen van mijn zeven ooms is een panorama van de tijd, beginnend met het Panama-schandaal dat menig financier en belegger in de afgrond stortte. Ook de ouders van de verteller in dit gedicht behoren tot de slachtoffers en moeten kleiner gaan wonen. Dan vertelt de moeder aan de jonge verteller over haar broers, zijn zeven ooms. Hun levensverhalen typeren de eerste 15 jaar van de twintigste eeuw, door middel van kreten en namen: 'Strindberg heeft aangetoond dat de wereld niet rond is', 'De poema’s die nestelen in de gebutste gastank', 'Ik heb heimwee Ik ben ieder gezicht en ik ben bang voor brievenbussen', 'Toyo Kisen Kaisha'- en dit alles definieert de auteur als volgt: 'de poëzie is van vandaag'.

De vormgeving van het boek wordt door twee dingen bepaald: de lange versregels die vaak moeten worden afgebroken en de routekaartjes van de spoorwegen. De treinen rijden van de west- naar de oostkust van Amerika, naar Chicago in het noorden of naar St Louis in het Zuiden, of van Chicago naar Ashland. Met het gedicht hebben ze in wezen niet veel te maken, ze geven wel een indruk van de vaart van het gedicht. Het zijn indicaties van wat de verteller aan actualiteiten en feiten kan onthouden en wil prijsgeven. Zo kunnen we dichtregels aantreffen die mededelen dat de Los Angeles limited om 10.02 vertrekt, na drie dagen aankomt en de enige trein ter wereld is met een kapsalon.

In het midden van alle pagina's loopt een verticale vouw: het boekje moet worden dubbelgevouwen. Zo lijkt het op een reisgidsje met z'n in rood en blauw gedrukte omslag, quasi opgeplakte stickers en een reddingsboei waarop de naam van de auteur is vermeld. Het exemplaar van de KB is een van de 500 gewone exemplaren op Lafuma, nummer 181, maar het heeft wel een opdracht in het handschrift van de auteur ter herinnering aan Anny Antoine:'à la mémoire de Mlle Anny Antoine ce vade-mecum du gai-voyage. Blaise Cendrars'.

Bibliografische beschrijving

Beschrijving: Le Panama ou Les aventures de mes sept oncles : poème / Blaise Cendrars. - Paris : Éditions de la Sirène, 1918. - [42] p. : ill. ; 24 cm

Drukker: Frazier-Soye

Oplage: 580 exemplaren

Exemplaar: Nummer 181 van de 500 op Lafuma

Bijzonderheid: Met opdracht in handschrift van de auteur aan Louis Koopman

Bibliografie: In liefde verzameld-250 ; Mahé I-441

Aanvraagnummer: KW Koopm B 499

Literatuur

• Paul van Capelleveen, Sophie Ham, Jordy Joubij, Voices and visions. The Koopman Collection and the Art of the French Book. The Hague, Koninklijke Bibliotheek, National Library of the Netherlands; Zwolle, Waanders, 2009
• Paul van Capelleveen, Sophie Ham, Jordy Joubij, Voix et visions. La Collection Koopman et l'Art du Livre français. La Haye, Koninklijke Bibliotheek, Bibliothèque nationale des Pays-Bas; Zwolle, Waanders, 2009
• Blaise Cendrars, Panama of De avonturen van mijn zeven ooms. Utrecht, IJzer, 1999
• Miriam Cendrars, Blaise Cendrars, l'or d'un poète. Paris, Gallimard, 1996
• Claude Leroy présente L'or de Blaise Cendrars. Paris, Gallimard, 1991
• Pascal Fouché, La Sirène. Paris, Bibliothèque de Littérature française contemporaine de l'Université Paris, 1984